در حقوق ایران، دو نوع وکیل وجود دارد که به افراد کم بضاعت خدمات حقوقی ارائه می‌دهند: وکیل تسخیری و وکیل معاضدتی. هر دو برای کمک به افرادی هستند که توانایی پرداخت هزینه‌های وکالت را ندارند، اما بین آنها تفاوت‌هایی وجود دارد. در ادامه این مقاله به معرفی وکیل معاضدتی و وکیل تسخیری و تفاوت و شرایط اخذ این دو می پردازیم.
وکیل معاضدتی
وکالت معاضدتی یکی از ابزارهای کلیدی برای تامین دسترسی به عدالت برای افرادی است که توان مالی لازم برای استخدام وکیل را ندارند. این سیستم توسط مرکز وکلای قوه قضاییه و کانون وکلای دادگستری پشتیبانی می‌شود تا اطمینان حاصل شود که حتی کم‌درآمدترین افراد نیز می‌توانند در دادگاه‌ها نمایندگی شوند.
تعریف وکیل معاضدتی
وکیل معاضدتی وکیلی است که برای دفاع از حقوق افراد کم‌درآمد در دعاوی حقوقی و کیفری تعیین می‌شود. این وکلای مجاز و دارای پروانه از مراجع صلاحیتدار، بدون تعلیق یا محکومیت قضایی، به شخصی که نیازمند خدمات حقوقی است اما توانایی مالی برای پرداخت حق‌الوکاله ندارد، کمک می‌کنند.
فلسفه وجودی وکالت معاضدتی
هدف از ایجاد وکالت معاضدتی تضمین دسترسی عادلانه تمام افراد جامعه به سیستم قضایی است، بدون توجه به توان مالی آنها. قانون تعیین کرده است که هر شخصی حق دارد در دادرسی‌ها توسط وکیل دفاع شود. وکالت معاضدتی و تسخیری برای پاسخگویی به این نیاز و افزایش آگاهی عمومی از این حقوق طراحی شده است.
پرداخت حق‌الوکاله
حق‌الوکاله وکیل معاضدتی معمولاً توسط کانون وکلای دادگستری یا مرکز وکلا پرداخت می‌شود. در مواردی که موکل محکوم به پرداخت هزینه‌های دادرسی می‌شود، این هزینه‌ها می‌تواند از مبلغ حکم وصول شود. در غیر این صورت، مسئولیت پرداخت بر عهده کانون وکلا است.
شرایط درخواست وکیل معاضدتی
افرادی که خواهان استفاده از خدمات وکیل معاضدتی هستند باید اثبات کنند که تمکن مالی لازم برای پرداخت حق‌الوکاله را ندارند. همچنین، باید به طور رسمی تقاضای خود را به کانون وکلا ارائه دهند و ثابت کنند که ذی‌نفع مستقیم در دعوا هستند. این خدمات عمدتاً در موارد حقوقی ارائه می‌شود و در صورتی که شرایط فراهم باشد، درخواست وی پذیرفته شده و وکیلی برای دفاع از حقوق او تعیین می‌گردد.
با وجود تمام تلاش‌ها برای فراهم کردن وکالت معاضدتی، بسیاری از افراد همچنان از حق خود برای دسترسی به این خدمات بی‌اطلاع هستند، بنابراین افزایش آگاهی و اطلاع‌رسانی در این زمینه بسیار حیاتی است.
وکالت تسخیری نوعی از وکالت است که برای دفاع از حقوق متهمان در امور کیفری تعیین می‌شود و به ویژه در شرایطی که متهم توان مالی لازم برای استخدام وکیل خصوصی را ندارد. این وکالت براساس مقررات آیین دادرسی کیفری ایران و به منظور تأمین عدالت و حق دفاع برای تمامی اشخاص، حتی آن‌هایی که تمکن مالی ندارند، در نظر گرفته شده است.
وکیل تسخیری
وکالت تسخیری نوعی از وکالت است که برای دفاع از حقوق متهمان در امور کیفری تعیین می‌شود و به ویژه در شرایطی که متهم توان مالی لازم برای استخدام وکیل خصوصی را ندارد. این وکالت براساس مقررات آیین دادرسی کیفری ایران و به منظور تأمین عدالت و حق دفاع برای تمامی اشخاص، حتی آن‌هایی که تمکن مالی ندارند، در نظر گرفته شده است.
تعریف وکیل تسخیری
وکیل تسخیری، وکیلی است که دادگاه به منظور دفاع از حقوق متهم در جرایم کیفری تعیین می‌کند. این تعیین براساس درخواست خود متهم یا بر اساس الزام قانونی دادگاه صورت می‌گیرد، بخصوص در جرایمی که مجازات‌های سنگین مانند حبس ابد، سلب حیات، یا قطع عضو را به دنبال دارند.
شرایط و ضوابط تعیین وکیل تسخیری
- تمکن مالی: اولین و مهم‌ترین شرط برای احراز صلاحیت استفاده از وکیل تسخیری، ناتوانی مالی متهم برای تامین وکیل خصوصی است.
- نوع جرم: در جرایمی که مجازات‌های شدیدی مانند مجازات‌های سلب حیات یا حبس ابد تعیین شده‌اند، دادگاه حتی بدون درخواست متهم، موظف به تعیین وکیل تسخیری است.
- جرایم خاص: در مورد جرایمی که به اطفال و نوجوانان مربوط می‌شود یا جرایمی که دیه یا ارش بیش از خمس دیه کامل را شامل می‌شوند، دادگاه ملزم به تعیین وکیل تسخیری است، حتی اگر متهم درخواست وکیل نداشته باشد.
وظیفه دادگاه‌ها
دادگاه‌ها مکلف‌اند در مواردی که جرم مورد نظر در دایره جرائم سنگین یا مرتبط با اطفال و نوجوانان قرار می‌گیرد، به طور خودکار وکیل تسخیری را برای دفاع از متهم تعیین کنند. این اقدام به منظور تضمین دفاع عادلانه و منصفانه در دادگاه‌ها و حمایت از حقوق بنیادین متهمین انجام می‌شود.
وکیل تسخیری نقش محوری در حمایت از متهمینی دارد که توانایی مالی برای استخدام وکیل خصوصی ندارند و به ویژه در مواقعی که با جرائمی روبرو هستند که ممکن است به مجازات‌های سنگین منجر شود. این سیستم وکالتی نه تنها فرصت دفاع منصفانه را برای همه فراهم می‌کند، بلکه تعهدی نسبت به اصول عدالت و برابری در دسترسی به خدمات حقوقی است.
تفاوت وکیل تسخیری و وکیل معاضدتی
وکالت تسخیری و معاضدتی دو نهاد حقوقی هستند که هرچند هر دو به منظور تامین دسترسی به عدالت برای افرادی که توانایی مالی برای استخدام وکیل را ندارند، ایجاد شده‌اند، اما تفاوت‌های قابل توجهی با یکدیگر دارند. این تفاوت‌ها عمدتاً در نوع دعاوی، موکلین مورد نظر، و نحوه تعیین وکیل متجلی می‌شوند.
1. نوع دعاوی: حقوقی در مقابل کیفری
- وکیل معاضدتی: مرتبط با امور حقوقی است. این به معنای آن است که اگر دعوایی حقوقی مانند مسائل مربوط به خانواده، قراردادها، یا ملکی باشد، شخص می‌تواند برای درخواست وکیل معاضدتی اقدام کند.
- وکیل تسخیری: مختص امور کیفری است. وکیل تسخیری برای متهمانی که در معرض جرائمی قرار دارند که می‌تواند به مجازات‌های سنگین منجر شود، اختصاص داده می‌شود.
2. موکل در وکالت معاضدتی و تسخیری
- وکیل معاضدتی: هر دو طرف یک دعوای حقوقی، خواهان یا خوانده، می‌توانند درخواست وکیل معاضدتی داشته باشند.
- وکیل تسخیری: تنها متهمان در امور کیفری حق درخواست وکیل تسخیری را دارند و این حق برای شاکیان موجود نیست.
3. مرجع تعیین وکیل
- وکیل معاضدتی: تعیین وکیل معاضدتی از طریق کانون وکلا و اداره‌های معاضدت آنها انجام می‌شود. متقاضیان باید ناتوانی مالی خود را اثبات کنند.
- وکیل تسخیری: دادگاه مربوطه مسئول تعیین وکیل تسخیری است و قاضی پرونده می‌تواند بر اساس نیاز متهم به دفاع و شرایط پرونده، وکیل تسخیری تعیین کند.
4. ادعای خواهان در وکالت معاضدتی
- وکیل معاضدتی: نیاز است که دعوای مطروحه دارای اساس قانونی و مستند باشد. کانون وکلا پیش از تعیین وکیل، صحت ادعاهای مطروحه را بررسی می‌کند.
- وکیل تسخیری: دادگاه ملزم است حتی اگر متهم مرتکب جرم شده باشد، در صورت نیاز، وکیل تسخیری برای او تعیین کند.
5. حق‌الوکاله وکیل
- وکیل معاضدتی: در صورت پیروزی در دعوا، موکل ممکن است ملزم به پرداخت حق‌الوکاله از محکوم‌به شود.
- وکیل تسخیری: حق‌الوکاله وکیل تسخیری کاملاً توسط دولت پرداخت می‌شود و موکل هیچ مسئولیت مالی ندارد.
| معیار | وکیل معاضدتی | وکیل تسخیری |
|---|---|---|
| نوع دعاوی | حقوقی | کیفری |
| موکل | هر دو طرف دعاوا (خواهان و خوانده) | فقط متهم پرونده |
| مرجع تعیین وکیل | کانون وکلا و اداره معاضدت | دادگاه رسیدگی‌کننده به پرونده |
| شرایط ادعا | نیاز به اثبات اساس قانونی دعوا | وکیل حتی اگر جرم محرز باشد، تعیین می‌شود |
| حق‌الوکاله | ممکن است باید پس از پیروزی در دعوا پرداخت شود | تماماً توسط دولت پرداخت می‌شود |
این تفاوت‌ها به افرادی که به دنبال استفاده از خدمات حقوقی هستند کمک می‌کند تا بر اساس نیازهای خاص خود و نوع دعوایی که درگیر آن هستند، وکیل مناسب را درخواست دهند.
جمع‌بندی
وکالت تسخیری و معاضدتی هر دو بخش‌های حیاتی از سیستم قضایی ایران برای تضمین دسترسی عدالت برای تمامی شهروندان هستند، بخصوص برای کسانی که از نظر مالی آسیب‌پذیر می‌باشند. وکیل تسخیری عمدتاً در دعاوی کیفری به متهمانی که قادر به استخدام وکیل نیستند، کمک می‌رساند، در حالی که وکیل معاضدتی خدمات حقوقی را در طیف وسیعی از موضوعات، از جمله امور حقوقی و کیفری، برای هر دو طرف دعوا فراهم می‌آورد. شناخت این تفاوت‌ها می‌تواند به افراد در انتخاب صحیح نوع وکالت و استفاده بهینه از منابع قضایی کمک کند. با افزایش آگاهی و دسترسی به این نوع خدمات، امید است که همه افراد بتوانند به نحو احسن از حقوق خود در مقابل قانون دفاع کنند.
