دادگاه صلح چیست؟
دادگاه صلح یک نهاد جدید و مستقل در دستگاه قضایی ایران است که مطابق با قانون جدید شورای حل اختلاف (مصوب ۱۴۰۲) تأسیس شده است. این دادگاه به منظور تسهیل فرآیندهای قضایی، کاهش بار دادگاه‌های عمومی و ترویج فرهنگ صلح و سازش ایجاد شده و صلاحیت رسیدگی به برخی دعاوی حقوقی و جرایم خاص را دارد.
این دادگاه برخلاف شورای حل اختلاف که تنها نقش میانجی‌گری دارد، علاوه بر تلاش برای ایجاد صلح و سازش میان طرفین دعوا، در صورت عدم توافق، به موضوع رسیدگی و رأی قطعی یا قابل تجدیدنظر صادر می‌کند. دادگاه صلح به دعاوی مالی، حقوقی، و برخی جرایم تعزیری با رویکردی ساده‌تر و سریع‌تر نسبت به سایر محاکم قضایی رسیدگی می‌کند و تلاش دارد عدالت را با روندی کارآمدتر اجرا نماید.
در ادامه به بررسی کامل و جامع از این نهاد قضایی می پردازیم.
صلاحیت‌های دادگاه صلح
بر اساس ماده ۱۲ قانون جدید شورای حل اختلاف، دادگاه صلح صلاحیت رسیدگی به طیف وسیعی از دعاوی حقوقی و جرایم خاص را دارد. این صلاحیت‌ها با هدف کاهش بار دادگاه‌های عمومی و تسریع در روند حل‌وفصل اختلافات طراحی شده‌اند.
دعاوی مالی:
- رسیدگی به دعاوی مالی با ارزش تا یک میلیارد ریال.
- دعاوی مرتبط با جهیزیه، مهریه و نفقه تا سقف یک میلیارد ریال (مشروط بر عدم شمول ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده).
دعاوی حقوقی:
- تصرف عدوانی، مزاحمت و ممانعت از حق.
- دعاوی مربوط به تخلیه عین مستأجره و تعدیل اجاره‌بها (به استثنای دعاوی سرقفلی و حق کسب یا پیشه).
- حصر ورثه، تحریر ترکه، مهر و موم و رفع آن.
درخواست‌ها و امور خاص:
- تأمین دلیل.
- تقاضای سازش مطابق با ماده ۱۸۶ قانون آیین دادرسی مدنی.
- دعاوی اصلاح شناسنامه، استرداد شناسنامه، اصلاح مشخصات مدرک تحصیلی، الزام به اخذ پایان کار، تصحیح و تغییر نام، اثبات رشد، و الزام به صدور شناسنامه.
جرایم غیرعمدی:
- جنبه عمومی و خصوصی جرایم غیرعمدی ناشی از کار یا تصادفات رانندگی.
جرایم عمدی تعزیری:
- جرایم عمدی با مجازات‌های تعزیری درجه هفت و هشت.
اعسار از پرداخت محکوم‌به:
- در مواردی که دادگاه صلح نسبت به اصل دعوا رسیدگی کرده باشد.
نکات مهم درباره صلاحیت دادگاه صلح
- تمامی دعاوی مالی و حقوقی که ارزش آن‌ها بیش از یک میلیارد ریال باشد، خارج از صلاحیت این دادگاه بوده و در دادگاه‌های عمومی رسیدگی می‌شوند.
- در دعاوی مربوط به جرایم غیرعمدی، نیازی به ارائه کیفرخواست نیست و دادگاه صلح به صورت مستقیم رسیدگی می‌کند.
- صلاحیت فراتر از شورای حل اختلاف: برخلاف شورای حل اختلاف که صرفاً به ایجاد صلح و سازش می‌پردازد، دادگاه صلح علاوه بر تلاش برای سازش، توانایی صدور رأی قضایی دارد.
موارد عدم صلاحیت دادگاه صلح
بر اساس ماده ۱۱ قانون شورای حل اختلاف، دادگاه صلح نمی‌تواند به موارد زیر رسیدگی کند:
- اختلاف در اصل نکاح، طلاق، فسخ یا بطلان نکاح، نسب و ولایت قهری.
- دعاوی مرتبط با وجوه عمومی و دولتی.
- دعاوی مرتبط با وقف، وصیت و تولیت.
- مواردی که در صلاحیت مراجع قانونی اختصاصی یا غیرقضایی هستند.
تفاوت دادگاه صلح و سایر دادگاه‌ها
دادگاه صلح به‌عنوان نهادی جدید و مستقل در دستگاه قضایی ایران، رویکردی ساده‌تر و سریع‌تر نسبت به سایر دادگاه‌ها دارد. هدف اصلی این دادگاه، ایجاد صلح و سازش میان طرفین دعوا و کاهش حجم پرونده‌های ورودی به محاکم قضایی است، در حالی که سایر دادگاه‌ها بیشتر بر اجرای عدالت از طریق صدور احکام نهایی تمرکز دارند. دادگاه صلح صلاحیت رسیدگی به دعاوی مالی تا سقف یک میلیارد ریال، دعاوی تصرف عدوانی، مزاحمت و جرایم سبک‌تر مانند جرایم تعزیری درجه هفت و هشت را دارد، در حالی که سایر دادگاه‌ها مسئول رسیدگی به دعاوی پیچیده‌تر، جرایم سنگین و اختلافات اساسی مانند نکاح، طلاق و ورشکستگی هستند. تشریفات دادرسی در دادگاه صلح ساده‌تر و سریع‌تر است و پرونده‌ها ابتدا به شورای حل اختلاف ارجاع داده می‌شوند، در حالی که در سایر دادگاه‌ها فرآیند رسیدگی رسمی‌تر و طولانی‌تر است. همچنین، احکام دادگاه صلح اغلب قطعی هستند و تنها در موارد استثنایی قابل تجدیدنظرخواهی‌اند، در حالی که اغلب احکام سایر دادگاه‌ها قابلیت اعتراض و تجدیدنظر دارند. به‌طور کلی، دادگاه صلح با ساختار ساده، هزینه کمتر و تأکید بر سازش، رویکردی کارآمدتر برای حل اختلافات ساده‌تر ارائه می‌دهد، در حالی که سایر دادگاه‌ها به پرونده‌های پیچیده‌تر و اجرای دقیق‌تر قوانین اختصاص دارند.
روند رسیدگی در دادگاه صلح
روند رسیدگی در دادگاه صلح به گونه‌ای طراحی شده که ابتدا بر صلح و سازش میان طرفین تمرکز دارد و در صورت عدم توافق، مراحل رسیدگی قضایی را دنبال می‌کند. این فرآیند ساده‌تر و سریع‌تر از سایر محاکم قضایی است. مراحل کلی رسیدگی در دادگاه صلح به شرح زیر است:
1. تقدیم دادخواست
فرد خواهان با تنظیم دادخواستی، موضوع دعوا، دلایل و خواسته خود را به دادگاه صلح ارائه می‌دهد. این دادخواست باید مطابق با مقررات آیین دادرسی مدنی تنظیم شود.
2. ابلاغ دادخواست
پس از ثبت دادخواست، دادگاه صلح آن را به طرف مقابل (خوانده) ابلاغ می‌کند. این ابلاغ به منظور اطلاع‌رسانی و ارائه فرصت برای دفاع به طرف مقابل است.
3. ارجاع به شورای حل اختلاف
در اولین مرحله از رسیدگی، دادگاه پرونده را به شورای حل اختلاف ارجاع می‌دهد تا تلاش شود از طریق میانجی‌گری، صلح و سازش میان طرفین برقرار شود.
- اگر طرفین ظرف حداکثر دو ماه به توافق برسند، شورای حل اختلاف صورت‌جلسه‌ای تنظیم کرده و برای تأیید به دادگاه صلح ارسال می‌کند.
- در صورت عدم سازش یا مخالفت یکی از طرفین، پرونده به دادگاه صلح بازگردانده می‌شود.
4. رسیدگی قضایی
در صورت عدم حصول سازش، دادگاه صلح به رسیدگی قضایی وارد می‌شود. در این مرحله:
- دادگاه ادعاهای طرفین را بررسی می‌کند.
- دلایل، مستندات و شهادت‌های ارائه‌شده توسط طرفین ارزیابی می‌شوند.
- دادگاه با رعایت قوانین و مقررات، وارد ماهیت دعوا شده و برای صدور رأی اقدام می‌کند.
5. صدور حکم
پس از اتمام بررسی‌ها، قاضی دادگاه صلح رأی خود را صادر می‌کند. این رأی ممکن است به نفع یکی از طرفین یا به صورت مختلط باشد.
- احکام دادگاه صلح اصولاً قطعی هستند، مگر در موارد استثنایی که امکان تجدیدنظر وجود دارد.
6. تجدیدنظرخواهی (در موارد خاص)
اگر دعوا شامل موضوعاتی باشد که طبق قانون قابلیت تجدیدنظرخواهی دارند (مانند دعاوی مالی بالای ۵۰۰ میلیون ریال یا جرایم خاص)، طرفین می‌توانند درخواست تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر استان را ارائه کنند.
7. اجرای حکم
پس از قطعی شدن حکم، اجرای آن بر عهده واحد اجرای احکام دادگاه است.
- این واحد با همکاری ضابطین قضایی و در صورت لزوم، نیروی انتظامی، اجرای رأی را تضمین می‌کند.
تفاوت دادگاه صلح با شورای حل اختلاف
دادگاه صلح و شورای حل اختلاف هر دو نهادهایی هستند که در راستای تسهیل فرآیندهای قضایی و کاهش بار دادگاه‌های رسمی در ایران ایجاد شده‌اند. با این حال، این دو نهاد در ساختار، صلاحیت‌ها، اهداف و اختیارات تفاوت‌های قابل‌توجهی دارند.
1. هدف اصلی
- دادگاه صلح: هدف اصلی دادگاه صلح، رسیدگی به دعاوی حقوقی و جرایم سبک است و علاوه بر تلاش برای صلح و سازش، در صورت عدم توافق، امکان صدور رأی قضایی نیز دارد.
- شورای حل اختلاف: شورای حل اختلاف فقط به ایجاد سازش میان طرفین می‌پردازد و هیچ صلاحیتی برای صدور رأی قضایی یا اجرای احکام ندارد.
2. صلاحیت‌ها
- دادگاه صلح:
دادگاه صلح صلاحیت رسیدگی به دعاوی مالی تا سقف یک میلیارد ریال، دعاوی تصرف عدوانی، مزاحمت و جرایم سبک را دارد. همچنین می‌تواند به جرایم عمدی تعزیری با مجازات‌های درجه هفت و هشت و جرایم غیرعمدی ناشی از کار یا تصادفات رانندگی رسیدگی کند. - شورای حل اختلاف: شورای حل اختلاف فقط به پرونده‌هایی که طرفین برای سازش مراجعه کرده‌اند یا دعاوی مالی کوچک‌تر و مسائل ساده‌تر رسیدگی می‌کند. این شورا هیچ‌گونه صلاحیت صدور رأی نهایی ندارد.
3. اختیارات قانونی
- دادگاه صلح: دادگاه صلح امکان صدور رأی قطعی یا قابل تجدیدنظر را دارد. در مواردی که سازش حاصل نشود، قاضی دادگاه به موضوع رسیدگی کرده و حکم صادر می‌کند.
- شورای حل اختلاف: شورای حل اختلاف تنها گزارش اصلاحی صادر می‌کند که باید به تأیید دادگاه برسد و برای اجرای آن نیاز به مراجعه به مراجع قضایی است.
4. فرآیند رسیدگی
- دادگاه صلح: رسیدگی در دادگاه صلح شامل دو مرحله است:
- تلاش برای سازش از طریق ارجاع پرونده به شورای حل اختلاف.
- در صورت عدم توافق، رسیدگی قضایی و صدور رأی.
- شورای حل اختلاف: فرآیند شورای حل اختلاف محدود به میانجی‌گری و تلاش برای ایجاد توافق میان طرفین است و پرونده پس از تنظیم گزارش اصلاحی مختومه می‌شود.
5. نوع دعاوی و جرایم قابل رسیدگی
- دادگاه صلح: به دعاوی مالی و حقوقی پیچیده‌تر و برخی جرایم سبک رسیدگی می‌کند. این دادگاه نقش قضایی دارد و در صورت لزوم رأی صادر می‌کند.
- شورای حل اختلاف: به مسائل ساده‌تر، نظیر اختلافات خانوادگی یا دعاوی مالی کوچک که امکان سازش دارند، رسیدگی می‌کند.
6. ساختار و نظارت
- دادگاه صلح: دادگاه صلح زیر نظر رئیس دادگستری حوزه قضایی و تحت مدیریت قضات رسمی فعالیت می‌کند.
- شورای حل اختلاف: شورای حل اختلاف زیر نظر شوراهای محلی و با مدیریت افراد غیرقاضی اداره می‌شود.
7. امکان تجدیدنظر
- دادگاه صلح: آرای دادگاه صلح اصولاً قطعی هستند، مگر در موارد خاصی که قابلیت تجدیدنظر در دادگاه تجدیدنظر استان را دارند.
- شورای حل اختلاف: گزارش‌های اصلاحی شورای حل اختلاف قابل تجدیدنظر نیستند؛ اما در صورت اعتراض به آن‌ها، پرونده به دادگاه صلح ارجاع می‌شود.
8. هزینه دادرسی
- دادگاه صلح: هزینه‌های دادرسی در دادگاه صلح به دلیل ساختار رسمی و فرآیند قضایی بیشتر از شورای حل اختلاف است.
- شورای حل اختلاف: هزینه دادرسی در شورای حل اختلاف بسیار کمتر است و برای دعاوی مالی کوچک‌تر، مقرون‌به‌صرفه‌تر است.
