ردیابی سیم‌کارت و گوشی تلفن همراه توسط پلیس فتا

در جهان امروز که تلفن‌های همراه بخش مهمی از زندگی ما هستند، موضوع ردیابی سیم‌کارت و گوشی برای بسیاری از مردم سوال‌برانگیز است. در این مقاله با لحنی رسمی و مبتنی بر منابع معتبر، به زبانی ساده توضیح می‌دهیم که پلیس فتا (پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات) و نهادهای قانونی چگونه امکان ردیابی گوشی‌ها و سیم‌کارت‌ها را دارند و تحت چه شرایطی این کار انجام می‌شود. همچنین به پرسش‌های متداول درباره ردیابی گوشی خاموش یا سیم‌کارتی که در دستگاهی قرار ندارد پاسخ می‌دهیم. این مطلب با استناد به منابع رسمی و قوانین مرتبط تدوین شده است.

ردیابی گوشی توسط پلیس فتا

بسیاری از افراد تصور می‌کنند در صورت سرقت یا مفقودی تلفن همراه، اولین اقدام باید اعلام سرقت به پلیس فتا باشد. اما پلیس فتا مستقیماً مسئول ردیابی گوشی‌های سرقتی نیست و وظایف اصلی این نهاد در حوزه جرایم اینترنتی و مخابراتی تعریف شده است. به بیان دیگر، ردیابی سیم‌کارت یا گوشی کاری نیست که مستقیماً توسط مأموران پلیس انجام شود. در عمل، پیگیری قانونی سرقت تلفن همراه با همکاری اپراتورهای تلفن‌همراه و سامانه‌های اختصاصی صورت می‌گیرد.

شرایط قانونی ردیابی سیم‌کارت توسط پلیس

 طبق قوانین ایران، پلیس و نهادهای انتظامی تنها در شرایط خاص و با مجوز قضایی مجاز به ردیابی سیم‌کارت یا گوشی افراد هستند. مهم‌ترین موارد مجاز برای ردیابی سیم‌کارت توسط پلیس عبارت‌اند از:

• دستور مقام قضایی: پلیس صرفاً با حکم دادگاه یا دستور مقام قضایی اجازه‌ی ردیابی سیم‌کارت را دارد. این به معنای رعایت حریم خصوصی افراد و جلوگیری از سوءاستفاده از ابزارهای ردیابی است. هرگونه موقعیت‌یابی بدون حکم قضایی، غیرقانونی محسوب می‌شود و انجام نمی‌گردد. همچنین نتیجه و اطلاعات به‌دست‌آمده از ردیابی محرمانه بوده و در اختیار افراد عادی قرار نمی‌گیرد.

• وقوع جرم یا پرونده‌ی قضایی: در صورتی که تلفن همراه یا سیم‌کارت فردی در ارتکاب جرم (از جمله جرایم سایبری) مورد استفاده قرار گرفته باشد یا خود دستگاه مرتبط با یک پرونده سرقت یا کلاهبرداری باشد، پلیس می‌تواند با اخذ مجوز قانونی اقدام به ردیابی آن کند. به عنوان مثال، اگر گوشی یا سیم‌کارتی در یک اقدام مجرمانه (مانند مزاحمت، کلاهبرداری پیامکی یا سایر جرایم سایبری) به کار رود، مراجع قضایی می‌توانند دستور پیگیری صادر کنند تا از طریق اپراتور موقعیت دستگاه مشخص شود.

• تهدید امنیت ملی: در موارد نادر که استفاده‌ی غیرمجاز از یک سیم‌کارت یا گوشی، امنیت ملی را به مخاطره اندازد (مانند ارتباطات گروه‌های مجرمانه سازمان‌یافته)، نیروی انتظامی با مجوز مراجع ذی‌صلاح می‌تواند آن خط را ردیابی کند.

• افراد گمشده یا حوادث خاص: اگر فردی مفقود شده باشد و تلفن همراه یا سیم‌کارت او روشن و قابل ردگیری باشد، پلیس با دستور مقام قضایی می‌تواند از طریق سیگنال‌های آن سیم‌کارت به پیدا کردن فرد مفقود کمک کند. برای نمونه، در پرونده‌های افراد گمشده یا آدم‌ربایی، ردیابی آخرین سیگنال‌های سیم‌کارت فرد ممکن است سرنخ‌هایی از محل وی ارائه دهد.

نحوه‌ی ردیابی توسط پلیس و اپراتورها

 هنگامی که بر اساس یکی از شرایط فوق نیازی به ردیابی ایجاد شود، پلیس از همکاری اپراتورهای تلفن همراه برای مکان‌یابی دستگاه یا سیم‌کارت استفاده می‌کند. اپراتورها با بهره‌گیری از شبکه‌ی آنتن‌های مخابراتی (BTS) قادرند موقعیت تقریبی سیم‌کارت یا گوشی را از طریق مثلث‌سازی سیگنال‌ها تعیین کنند.

دقت این روش معمولاً در حد چند صد متر تا چند کیلومتر است. همچنین با تجزیه‌وتحلیل ترافیک شبکه و داده‌های مخابراتی (مانند لاگ اتصال‌ها)، می‌توان الگوی حضور دستگاه در محدوده‌های مختلف را بررسی کرد. در برخی پرونده‌های بسیار خاص، ممکن است از تجهیزات پیشرفته نظارتی (مانند ابزار شنود قانونی) نیز برای تعیین محل و رهگیری ارتباطات یک سیم‌کارت استفاده شود. اما تأکید می‌شود که تمام این روش‌ها تنها تحت نظارت قضایی و برای ضابطان قانونی مجاز است. افراد عادی به هیچ عنوان نمی‌توانند سیم‌کارت شخص دیگری را ردیابی کنند و چنین کاری پیگرد قانونی دارد.

مراحل پیگیری سرقت گوشی

 اگر گوشی شما به سرقت رفت یا آن را گم کردید، انجام چند اقدام قانونی ضروری است:

ثبت شکایت و اعلام سرقت

در اولین فرصت به نزدیک‌ترین کلانتری یا مرجع انتظامی مراجعه کرده و سرقت یا مفقودی گوشی خود را گزارش کنید. در این مرحله معمولاً باید کد IMEI گوشی را ارائه دهید IMEI یک شماره‌ی ۱۵ رقمی یکتا برای هر دستگاه تلفن همراه است که روی جعبه یا پشت گوشی قابل مشاهده است. این کد در گزارش شما ثبت می‌شود و به عنوان شناسه اصلی برای ردیابی دستگاه به کار می‌رود. اگر امکان مراجعه حضوری ندارید، پلیس فتا سامانه‌ای آنلاین برای اعلام سرقت فراهم کرده است (مثلاً از طریق سایت مرکز فوریت‌های سایبری پلیس فتا یا تماس با شماره ۰۹۶۳۸۰). ثبت شکایت رسمی بسیار مهم است، زیرا اگر سرقت را گزارش نکنید طبق قانون مسئولیت سوء‌استفاده‌های احتمالی از گوشی یا سیم‌کارت شما بر عهده خودتان خواهد بود.

مسدود کردن سیم‌کارت

بلافاصله نسبت به سوزاندن (مسدودسازی) سیم‌کارت خود اقدام کنید تا سارق نتواند از آن برای تماس، ارسال پیام یا دریافت رمزهای بانکی سوء‌استفاده کند. این کار از طریق مراجعه به دفاتر خدمات اپراتور مربوطه یا سامانه‌های آنلاین اپراتورها انجام می‌شود. معمولاً توصیه می‌شود این کار را در همان ساعات اولیه‌ی سرقت انجام دهید. پس از مسدودسازی خط، باید چند روز صبر کنید (برای مثال در ایرانسل ۵ روز توصیه شده است) و سپس درخواست ردیابی را ثبت کنید.

درخواست ردیابی از اپراتور یا سامانه همیاب۲۴

پس از ثبت شکایت و مسدود کردن سیم‌کارت، فرآیند ردیابی توسط شبکه‌ی اپراتورها آغاز می‌شود. همان‌طور که اشاره شد، پلیس فتا شخصاً عملیات فنی ردیابی را انجام نمی‌دهد، بلکه این کار با کمک اپراتورهای تلفن همراه صورت می‌گیرد. در ایران دو روش موازی وجود دارد:

1. استفاده از سرویس ردیابی خود اپراتورها
2. یا بهره‌گیری از سامانه کشوری همیاب۲۴.

سامانه همیاب۲۴ یک پلتفرم یکپارچه‌ی اعلام سرقت و ردیابی گوشی است که با همکاری قوه قضاییه و اپراتورهای همراه راه‌اندازی شده و روند پیگیری گوشی سرقتی را بسیار سریع‌تر و ساده‌تر کرده است. در واقع همیاب۲۴ مورد حمایت مراجع قضایی بوده و بهترین روش توصیه‌شده برای ردیابی گوشی در کشور محسوب می‌شود. پس از مراجعه شما به پلیس، معمولاً پلیس نیز توصیه می‌کند که برای ردیابی اپراتوری اطلاعات گوشی و سیم‌کارت خود را در سامانه همیاب۲۴ ثبت کنید یا مستقیماً از طریق اپراتور مربوطه اقدام نمایید. ثبت اطلاعات سرقت در سامانه همیاب۲۴ باعث می‌شود که به صورت همزمان تمامی اپراتورهای کشور به‌مدت ۲۴ ساعته به دنبال IMEI دستگاه شما در شبکه خود بگردند. همچنین از طریق همیاب۲۴ به تمام کلانتری‌ها، بازرسی‌های مرزی و فروشگاه‌های سراسر کشور نیز اطلاع‌رسانی می‌شود تا از فروش یا خروج دستگاه جلوگیری گردد. این یک مزیت بزرگ است که اگر صرفاً از طریق یک اپراتور اقدام کنید، به این وسعت نخواهد بود. در صورتی که نخواهید از همیاب۲۴ استفاده کنید، هر اپراتور نیز سرویس جداگانه‌ای برای مشترکان خود دارد؛ برای مثال، مشترکین همراه‌اول می‌توانند کد دستوری *۱۰*۲۱۴۱*IMEI# را شماره‌گیری کرده و سرویس ردیابی ۱۰ روزه‌ این اپراتور را فعال کنند. ایرانسل نیز سامانه پیامکی ۶۱۰۱ را برای این منظور فراهم کرده که طی ۴۸ ساعت نتیجه ردیابی را به اطلاع فرد می‌رساند. توجه کنید که سرویس‌های ردیابی اپراتورها معمولاً دارای دوره زمانی محدود (مثلاً ۱۰ روز) هستند و پس از آن منقضی می‌شوند. اگر در این مدت گوشی شما در شبکه‌ی هیچ اپراتوری روشن نشود، پاسخ منفی دریافت خواهید کرد و شاید لازم باشد مجدداً درخواست ردیابی را تمدید کنید.

دریافت نتیجه و پیگیری قضایی

 پس از ثبت درخواست ردیابی، باید منتظر نتیجه باشید. چنانچه گوشی یا سیم‌کارت شما در این بازه روشن و فعال شود و در شبکه یکی از اپراتورها ظاهر گردد، سیستم ردیابی به شما اطلاع خواهد داد. به عنوان نمونه، در سرویس همراه اول، اگر طی آن ۱۰ روز سیم‌کارت همراه اولی روی گوشی سرقتی قرار گیرد و گوشی در شبکه فعال شود، یک پیامک به مالک ارسال می‌شود تا جهت ادامه روند قضایی اقدام کند. این پیام معمولاً حاوی یک کد رهگیری و تاریخ ردیابی است. در چنین حالتی، شما باید با مراجعه به مراجع قضایی (دادسرا یا دادگاه) و ارائه کد رهگیری و مشخصات، دستور قضایی جهت شناسایی فرد یابنده یا سارق را دریافت کنید. طبق مقررات حریم خصوصی، اپراتورها اطلاعات هویتی فردی را که گوشی شما را اکنون در اختیار دارد، مستقیماً به شما نمی‌دهند و تنها با حکم قضایی می‌توان آن اطلاعات را به دست آورد. پس از دریافت حکم از مقام قضایی و ارائه آن به اپراتور، مشخصات دارنده سیم‌کارتی که در گوشی شما استفاده شده (نام، کد ملی و نشانی) در اختیار پلیس قرار می‌گیرد و مراحل قانونی برای برخورد با سارق یا بازپس‌گیری گوشی طی می‌شود. در بسیاری از موارد، پلیس یا مقام قضایی ابتدا پیام هشداری به دارنده گوشی سرقتی ارسال می‌کنند که تلفن مسروقه را به مراکز انتظامی تحویل دهد؛ در غیر این صورت، حکم جلب و دستگیری فرد صادر خواهد شد. به این ترتیب معمولاً طی چند روز پس از شناسایی محل گوشی، سارق دستگیر شده و گوشی به مالک بازگردانده می‌شود.

نکته: همان‌طور که مشاهده می‌کنید، همکاری نزدیک میان شهروندان، پلیس، مراجع قضایی و اپراتورها باعث موفقیت روند ردیابی می‌شود. سامانه‌هایی نظیر همیاب۲۴ نیز با پشتیبانی پلیس فتا و قوه قضاییه راه‌اندازی شده‌اند تا این فرایند را تسهیل کنند. بنابراین اگر گوشی‌تان گم یا دزدیده شد، پس از خونسردی و انجام اقدامات فوق، شانس زیادی برای بازپس‌گیری آن خواهید داشت. مهم این است که در اسرع وقت اقدام کنید و مراحل را به‌درستی پیش ببرید.

ردیابی سیم‌کارت خاموش

یکی از پرسش‌های متداول این است که آیا می‌توان یک گوشی یا سیم‌کارت خاموش را ردیابی کرد؟

پاسخ کوتاه این است: خیر، تا زمانی که دستگاه روشن نشود امکان ردیابی لحظه‌ای وجود ندارد.

دلیل این امر آن است که با خاموش بودن گوشی، عملاً تمام ارتباطات بی‌سیم آن قطع شده و هیچ سیگنالی به دکل‌های مخابراتی ارسال نمی‌شود. در نتیجه اپراتور نمی‌تواند موقعیت گوشی را تعیین کند زیرا هیچ‌گونه تبادل داده یا تماس فعال در شبکه برای آن دستگاه ثبت نمی‌شود. متخصصان این حوزه تصریح کرده‌اند که وقتی دستگاهی خاموش باشد، ردیابی از طریق برج‌های مخابراتی یا GPS غیرممکن است. تنها اطلاعات در دسترس، آخرین موقعیت شناخته‌شده دستگاه پیش از خاموش‌شدن است که آن هم در حد دانستن محدوده‌ی آنتن‌دهی قبلی گوشی است و برای ردگیری لحظه‌ای کافی نیست.

بنابراین اگر گوشی از لحظه سرقت خاموش شده باشد یا سارق فوراً آن را خاموش کند، تمامی روش‌های ردیابی تا زمان روشن‌شدن مجدد دستگاه بی‌نتیجه خواهند ماند. همین موضوع یکی از چالش‌های بزرگ در یافتن گوشی‌های مسروقه است. به کاربران توصیه می‌شود در چنین مواقعی صبور باشند تا زمانی که دستگاه بار دیگر به شبکه متصل شود. خبر خوب این است که در اغلب سرقتها، سارق پس از مدتی برای استفاده از گوشی مجبور به روشن کردن آن یا قرار دادن سیم‌کارت جدید می‌شود؛ آن زمان فرصت لازم برای ردیابی فراهم خواهد شد.

البته در سال‌های اخیر شرکت‌های سازنده تلفن همراه امکاناتی را برای پیدا کردن گوشی خاموش فراهم کرده‌اند. برای مثال، گوشی‌های آیفون جدید حتی در حالت خاموش (تا مدتی) سیگنال‌های بلوتوث کم‌قدرت ارسال می‌کنند که در شبکه‌ی Find My اپل قابل ردگیری است. با این حال، این قابلیت‌ها نیازمند تنظیمات قبلی و شرایط ویژه هستند و معمولاً جزو ابزارهای پلیسی یا اپراتوری محسوب نمی‌شوند. در عرف پیگیری‌های قانونی، همچنان اصل بر این است که گوشی یا سیم‌کارت باید روشن و در دسترس شبکه باشد تا ردیابی میسر گردد. چنان‌که یک منبع رسمی تأکید می‌کند: «امکان پیداکردن و ردیابی گوشی تا زمانی فراهم است که خاموش نباشد… در صورت خاموش‌بودن گوشی، سیگنالی به اپراتورها فرستاده نمی‌شود و فرصت ردیابی به‌وجود نمی‌آید». پس برای ردیابی مؤثر، دستگاه باید روشن باشد.

ردیابی سیم‌کارت بدون گوشی

حالتی را در نظر بگیرید که یک سیم‌کارت جدا از گوشی گم یا سرقت شده است، یا به هر دلیل سیم‌کارتی در هیچ دستگاه فعالی قرار ندارد.

آیا می‌توان یک سیم‌کارت را بدون قرار داشتن در تلفن همراه یا دستگاهی مشخص ردیابی کرد؟

پاسخ در اغلب موارد منفی است.

سیم‌کارت به تنهایی قابلیت ارسال سیگنال یا موقعیت‌یابی ندارد و صرفاً یک تراشه‌ی شناسایی است که وقتی درون دستگاه قرار بگیرد، از طریق دکل‌های شبکه ثبت می‌شود. اگر سیم‌کارت را از گوشی خارج کنید یا دستگاه خاموش باشد، آن سیم‌کارت عملاً از دید شبکه خارج می‌شود و دیگر قابل ردیابی نیست. متخصصان تصریح می‌کنند که ردیابی سیم‌کارتی که در گوشی فعال نیست «کلاً امکان‌پذیر نیست»، چرا که هیچ ارتباط رادیویی بین آن سیم‌کارت و شبکه برقرار نمی‌شود.

برای روشن‌تر شدن موضوع، تصور کنید سیم‌کارت مانند کارت بانکی شما باشد. اگر کارت بانکی را در دستگاه خودپرداز یا پایانه فروش استفاده کنید، بانک از حضور و استفاده‌ی آن مطلع می‌شود؛ اما اگر کارت صرفاً در جیب شما باشد، بانک نمی‌داند موقعیت شما کجاست. سیم‌کارت نیز دقیقاً چنین وضعیتی دارد: تنها زمانی مکان آن مشخص می‌شود که در دستگاهی روشن ثبت شده و با شبکه در تعامل باشد. پس در مواجهه با سرقت یا مفقودی سیم‌کارت، به‌جای تلاش برای ردیابی مستقیم آن، بهترین کار سوزاندن (مسدودسازی) سیم‌کارت از طریق اپراتور است تا از سوءاستفاده‌های احتمالی (مثلاً برداشت از حساب بانکی با رمزهای پیامکی) جلوگیری شود.

با این حال، اگر سیم‌کارت دزدیده‌شده شما در گوشی فرد دیگری استفاده شود، آن‌گاه ماجرا متفاوت است. در چنین شرایطی، همان‌طور که در بخش‌های قبل توضیح داده شد، اپراتور از روی IMEI گوشی متوجه می‌شود که سیم‌کارت جدیدی در دستگاه شما قرار گرفته است. به عبارت دیگر، مسیر ردیابی معکوس می‌شود: به‌جای آنکه از سیم‌کارت به گوشی برسند، از گوشی سرقتی به سیم‌کارت جدید سارق می‌رسند. این روشی است که پلیس نیز در پیگیری گوشی‌های سرقتی به کار می‌برد. پس اگر سیم‌کارت شما به سرقت رفت و شخصی سعی کرد آن را در تلفن دیگری به کار گیرد، اپراتور می‌تواند شماره و هویت فرد استفاده‌کننده را تشخیص دهد و از طریق مراجع قضایی اقدام قانونی صورت گیرد. اما اگر سیم‌کارت در هیچ دستگاهی استفاده نشود (یا اصطلاحاً خاموش بماند)، هیچ راه فنی برای مکان‌یابی آن وجود ندارد.

جمع‌بندی این بخش

 ردیابی سیم‌کارت بدون دستگاه، جز در صورت استفاده مجدد آن سیم‌کارت در یک گوشی، مقدور نیست. همیشه در نظر داشته باشید که سیم‌کارت برای ردیابی باید در یک گوشی یا مودم روشن و متصل به شبکه باشد. در غیر این صورت، بهترین اقدام محافظتی مسدودسازی آن و ثبت شکایت در صورت وقوع جرم است. خوشبختانه تمام سیم‌کارت‌های کشور به نام اشخاص حقیقی ثبت شده‌اند؛ از این رو اگر سیم‌کارت شما مورد سوءاستفاده قرار گیرد، با پیگیری قضایی می‌توان فرد خاطی را شناسایی کرد. اما پیشگیری بهتر از درمان است؛ بنابراین در حفظ سیم‌کارت‌های خود دقت کرده و به محض مفقود شدن، مراتب را به اپراتور اطلاع دهید.

نتیجه‌گیری

در این مقاله کوشش شد به زبان ساده ولی دقیق، جنبه‌های مختلف ردیابی سیم‌کارت و گوشی تلفن همراه بررسی شود. دیدیم که پلیس فتا و سایر نهادهای انتظامی تنها در چارچوب قانون و با مجوز قضایی اقدام به ردیابی می‌کنند. برای پیگیری گوشی سرقتی، همکاری مشترک میان مردم، پلیس، قوه قضاییه و اپراتورها ضروری است و سامانه‌هایی مانند همیاب۲۴ نیز به عنوان پل ارتباطی بین این بخش‌ها عمل می‌کنند. ردیابی گوشی یا سیم‌کارت مستلزم روشن و فعال بودن دستگاه در شبکه است؛ در غیر این صورت، امکان شناسایی موقعیت لحظه‌ای آن وجود ندارد. همچنین تأکید شد که این قبیل امکانات صرفاً برای استفاده قانونی و در موارد اضطراری است و هرگونه ردیابی خودسرانه‌ی دیگران ممنوعیت دارد.

با رعایت نکات ایمنی – از جمله ثبت شماره سریال گوشی‌ها، استفاده از امکانات ردیابی پیشگیرانه (مانند اپلیکیشن‌های Find My Device) و خودداری از افشای اطلاعات شخصی سیم‌کارت – می‌توان احتمال بروز سرقت یا سوءاستفاده را کاهش داد. اما در صورت وقوع چنین رخدادی، آگاهی از روند صحیح پیگیری و استفاده از مسیر قانونی بهترین شانس را برای بازپس‌گیری اموال در اختیار شما قرار می‌دهد. امیدواریم این راهنمای جامع به پرسش‌های شما درباره‌ی ردیابی سیم‌کارت پاسخ داده باشد و در صورت بروز مشکل، شما را در انتخاب اقدامات درست یاری کند.

منابع معتبر:

• قوانین و رویه‌های رسمی پلیس فتا و اپراتورها در زمینه ردیابی گوشی‌های سرقتی

• وب‌سایت سامانه‌ کشوری همیاب۲۴ و اطلاعات منتشر‌شده درباره همکاری این سامانه با قوه قضاییه و اپراتورها

• خبرگزاری‌های داخلی و منابع حقوقی در مورد فرآیند شکایت و ردیابی موبایل مسروقه

• توصیه‌های فنی منتشرشده درباره محدودیت‌های ردیابی گوشی خاموش یا خارج از دسترس

• مقالات آموزشی در حوزه فناوری اطلاعات پیرامون امکان‌پذیری ردیابی سیم‌کارت خاموش یا بدون دستگاه

تمامی تلاش صورت گرفته است تا اطلاعات ارائه‌شده مبتنی بر منابع رسمی و موثق باشد و تصویر روشنی از موضوع برای عموم خوانندگان فراهم کند. امیدواریم این مطلب مورد استفاده شما قرار گیرد و در افزایش آگاهی عمومی نسبت به حقوق و تکالیف خود در این حوزه مؤثر باشد.