با گسترش روزافزون اینترنت در زندگی روزمره، برخی افراد با سوءاستفاده از شبکه‌های بی‌سیم دیگران (Wi-Fi) مرتکب اعمالی نظیر هک وای فای می‌شوند. این پدیده به معنای دسترسی غیرمجاز به شبکه اینترنت بی‌سیم دیگران و استفاده از آن بدون اجازه صاحب شبکه است. هک وای‌فای از دید قانون نه‌تنها نقض حریم خصوصی افراد محسوب می‌شود، بلکه به دلیل بهره‌برداری بدون مجوز از منابع اینترنتی دیگران، نوعی سرقت خدمات اینترنتی نیز به شمار می‌آید. در این مقاله به بررسی مجازات هک وای فای در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی ایران (به‌ویژه قانون جرایم رایانه‌ای) و سایر مقررات مرتبط می‌پردازیم و پیامدهای قانونی این جرم و اهمیت نقش وکیل سایبری را تبیین می‌کنیم.
هک وای فای چیست و چه مواردی جرم محسوب می‌شود؟
هک وای‌فای نوعی دسترسی غیرمجاز به شبکه بی‌سیم دیگران است که می‌تواند با سوءاستفاده از نرم‌افزارهای هک یا شکستن رمز عبور انجام شود.
هک وای‌فای به زبان ساده عبارت است از نفوذ غیرمجاز به شبکه بی‌سیم اینترنت یک فرد دیگر از طریق شکستن یا حدس‌زدن رمز عبور مودم یا بهره‌گیری از ضعف‌های امنیتی شبکه. فرد مهاجم پس از به‌دست آوردن رمز عبور، می‌تواند بدون رضایت صاحب شبکه از اینترنت وی استفاده کند. این عمل مصادیق مختلفی دارد که همگی طبق قانون جرم‌انگاری شده‌اند، از جمله: دسترسی غیرمجاز به شبکه وای‌فای دیگران (صرف نفوذ و به دست آوردن رمز)، استفاده غیرمجاز از اینترنت دیگران (استفاده عملی از پهنای‌باند و حجم اینترنت شخص دیگر) و نقض حریم خصوصی دیجیتال (ورود غیرمجاز به شبکه که ممکن است موجب دسترسی به اطلاعات شخصی یا داده‌های عبوری در شبکه شود). بر اساس قانون، هرگونه دسترسی غیرمجاز به سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی از جمله شبکه‌های وای‌فای، جرم محسوب می‌شود و مرتکب قابل تعقیب قضایی است. بنابراین هک وای فای در ایران جرم است و قانون‌گذار برای آن مجازات‌هایی در نظر گرفته است.
قانون جرایم رایانه‌ای و مقررات مرتبط درباره هک وای فای
قوانین جمهوری اسلامی ایران به‌طور صریح به جرم بودن هک وای‌فای اشاره دارند. مهم‌ترین قانون در این زمینه قانون جرایم رایانه‌ای مصوب ۱۳۸۸ است که هر نوع دسترسی، دستکاری یا سوءاستفاده غیرمجاز از سامانه‌های رایانه‌ای و شبکه‌های ارتباطی را ممنوع می‌کند. فصل سوم این قانون (تحت عنوان سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه) به طور ویژه به جرایم سرقت رایانه‌ای و ربودن داده‌های افراد به صورت اینترنتی پرداخته و در مواد ۱۲ و ۱۳ برای آنها مجازات تعیین کرده است. هک وای فای از دید این قانون مصداق سرقت داده یا بهره‌برداری غیرمجاز از منافع دیگران در فضای مجازی است؛ بنابراین مرتکب مشمول همان مجازات‌هایی می‌شود که برای سرقت داده‌ها و کلاهبرداری اینترنتی مقرر شده است.
علاوه بر قانون جرایم رایانه‌ای، یک قانون خاص دیگر نیز به استفاده غیرمجاز از خدمات اینترنت اشاره دارد. در سال ۱۳۹۶ «قانون مجازات استفاده‌کنندگان غیرمجاز از آب، برق، تلفن، فاضلاب و گاز» تصویب شد که اشتراک خدمات ارتباطی و فناوری اطلاعات (اینترنت) را هم شامل می‌شود. طبق ماده ۱ این قانون، هر شخصی که بدون اخذ اشتراک قانونی به استفاده از خدمات آب، برق یا اینترنت دیگران مبادرت کند، علاوه بر پرداخت بهای خدمات مصرفی و جبران خسارت، به جزای نقدی درجه ۶ (در مصارف خانگی) محکوم می‌شود. برای تکرار این تخلف، حداکثر جزای نقدی مقرر و حتی قطع انشعاب اینترنت به مدت ۳ تا ۶ ماه پیش‌بینی شده است. بنابراین اگر فردی صرفاً بدون هک کردن و از طریق مثلاً دانستن رمز وای‌فای همسایه، از اینترنت او استفاده غیرمجاز کند، می‌تواند بر اساس این قانون با جریمه مالی مواجه شود. با این حال، در مواردی که نفوذ و هک رمز وای‌فای رخ می‌دهد (رمزگشایی و دسترسی غیرمجاز از طریق اقدامات فنی)، قانون جرایم رایانه‌ای و مواد کیفری آن اعمال می‌گردد.
مجازات هک وای فای طبق قانون
مطابق قانون جرایم رایانه‌ای ایران، مرتکبین جرم هک وای فای بسته به نوع و میزان سوءاستفاده، با ترکیبی از مجازات‌های حبس و جزای نقدی روبه‌رو می‌شوند. در ادامه به تفکیک، مجازات پیش‌بینی‌شده در مواد ۱۲ و ۱۳ قانون جرایم رایانه‌ای را مرور می‌کنیم:
دسترسی غیرمجاز به وای‌فای (بدون استفاده از اینترنت): اگر فردی صرفاً اقدام به هک کرده و رمز وای‌فای دیگری را به‌دست آورد، اما هنوز از اینترنت وی استفاده نکرده باشد، طبق ماده ۱۲ قانون جرایم رایانه‌ای به حبس تعزیری از ۹۱ روز تا ۱ سال یا جزای نقدی از ۵۰۰ هزار تومان تا ۲ میلیون تومان (و یا ترکیبی از هر دو مجازات) محکوم خواهد شد. در این حالت، صرف ربودن داده (رمز عبور) جرم محسوب می‌شود حتی اگر مالک شبکه همچنان به اینترنت خود دسترسی داشته باشد.
دسترسی غیرمجاز همراه با استفاده از اینترنت دیگران: اگر ثابت شود فرد هکر پس از به‌دست آوردن رمز، از اینترنت صاحب شبکه نیز بهره‌برداری کرده است (مثلاً حجم اینترنت او را مصرف کرده یا از شبکه‌اش برای وب‌گردی یا دانلود استفاده نموده)، آنگاه طبق ماده ۱۳ قانون جرایم رایانه‌ای مجازات شدیدتری اعمال می‌شود. بر این اساس، مرتکب علاوه بر رد مال (بازگرداندن منافع کسب‌شده یا جبران هزینه حجم مصرفی برای صاحب اینترنت)، به حبس تعزیری از ۱ تا ۵ سال و جزای نقدی از ۲ میلیون تومان تا ۱۰ میلیون تومان و یا هر دو مجازات محکوم می‌شود. در واقع قانون تأکید دارد در صورت بهره‌برداری مالی یا کسب منفعت از طریق نفوذ غیرمجاز، هم زندان و هم جریمه نقدی (توأمان) قابل اعمال است.
هکرهای وای‌فای در صورت شناسایی و اثبات جرم، با احکام حبس، جریمه نقدی و ضبط تجهیزات مواجه می‌شوند. قانون‌گذار ایران برای حفاظت از حریم خصوصی دیجیتال و جلوگیری از سرقت اینترنتی، این مجازات‌های بازدارنده را وضع کرده است.
نکته مهم این است که قاضی می‌تواند با توجه به شرایط پرونده، هر دو مجازات حبس و جزای نقدی را همزمان اعمال کند. به عنوان مثال، در مواردی که هکر سابقه کیفری نداشته باشد یا خسارت وارده ناچیز باشد، ممکن است قضات به جزای نقدی اکتفا کنند؛ اما در صورت تکرار جرم یا گستردگی سوءاستفاده، صدور حکم حداکثری (ترکیب حبس طولانی‌تر و جریمه سنگین‌تر) محتمل است. همچنین تمامی وسایل و تجهیزات به کار رفته در ارتکاب جرم (مانند لپ‌تاپ یا دستگاه‌های هک) طبق قانون قابل ضبط توسط مراجع قضایی هستند که خود نوعی مجازات تکمیلی به شمار می‌رود.
آثار و تبعات قانونی جرم هک وای فای
ارتکاب جرم هک وای‌فای می‌تواند پیامدهای قانونی متعددی فراتر از مجازات مستقیم حبس و جریمه برای مرتکب داشته باشد. نخست آن‌که مجرم ملزم به جبران خسارت وارده به شاکی است؛ بدین معنی که باید هزینه اینترنت مصرف‌شده یا سایر منافع مالی کسب‌شده از این طریق را به صاحبش بازگرداند. این موضوع تحت عنوان «رد مال» در حکم دادگاه قید می‌شود و تا زمان پرداخت کامل، پرونده مختومه نخواهد شد. دوم این‌که محکومیت کیفری در سابقه فرد ثبت شده و می‌تواند در آینده وی تأثیرات منفی بگذارد (مثلاً در استخدام‌های دولتی یا دریافت گواهی سوءپیشینه). از منظر اجتماعی نیز چنین فردی بی‌اعتمادی اطرافیان را به دنبال خواهد داشت.
از سوی دیگر، قانون‌گذار با تعیین مجازات‌های نسبتاً سنگین (حبس تا ۵ سال و جزای نقدی قابل توجه) این پیام را مخابره می‌کند که نقض حریم خصوصی و اموال دیجیتال دیگران به هیچ وجه قابل گذشت نیست. حتی رضایت شاکی خصوصی پس از شکایت، لزوماً باعث توقف رسیدگی نخواهد شد؛ زیرا طبق رویه، جرایم رایانه‌ای مهم (از جمله دسترسی غیرمجاز) جزء جرایم غیرقابل گذشت محسوب می‌شوند. به عبارت دیگر، دادستان می‌تواند به جهت جنبه عمومی جرم، پیگیری را ادامه دهد تا عبرتی برای دیگران باشد. از منظر قربانی نیز تبعات منفی وجود دارد؛ به عنوان مثال مصرف ناخواسته حجم اینترنت، افت سرعت شبکه، احتمال سوءاستفاده از IP آنها برای اعمال مجرمانه دیگر و همچنین احساس ناامنی و نقض حریم شخصی. به همین دلیل توصیه می‌شود کاربران با اقدامات پیشگیرانه (تنظیم رمز قوی، تغییر دوره‌ای گذرواژه، فعال‌سازی WPA2/WPA3، مخفی کردن SSID، فیلتر مک‌آدرس و غیره) مانع نفوذ هکرها شوند.
نحوه شکایت و رسیدگی به جرم هک وای فای
اگر فردی متوجه شود که مودم وای‌فای خانگی‌اش توسط شخص دیگری هک شده و در حال استفاده غیرمجاز است، می‌تواند از طریق مراجع قضایی شکایت کیفری مطرح کند. مرجع رسیدگی به این جرم، دادسرای جرایم رایانه‌ای (وابسته به دادستانی) و پلیس فتا (پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات) است که تخصص لازم برای پیگیری جرایم سایبری را دارند. در گام نخست، شاکی باید در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (ثنا) ثبت‌نام کرده و سپس با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، یک شکواییه تنظیم و ثبت کند. در متن شکواییه باید جزئیات واقعه، دلایل و مستندات (مانند پرینت مصرف اینترنت، گزارش شرکت ISP یا لاگ‌های روتر) قید شود. پس از ثبت شکایت، پرونده به دادسرای جرایم رایانه‌ای ارجاع و تحقیقات مقدماتی آغاز می‌گردد. پلیس فتا ممکن است برای کشف هویت هکر وارد عمل شود؛ هرچند شناسایی هکرهای وای‌فای به دلیل استفاده آنان از ابزارهای مخفی‌سازی هویت، چالش‌برانگیز است.
در مرحله تحقیقات، چنانچه دلایل کافی برای انتساب جرم به فرد مظنون وجود نداشته باشد، قرار منع تعقیب صادر خواهد شد. اما اگر شوادهد فنی (نظیر آدرس MAC یا IP لاگ‌شده) و قرائن دیگر، گویای ارتکاب جرم توسط متهم باشد، دادسرا با صدور کیفرخواست پرونده را به دادگاه کیفری ارجاع می‌دهد. دادگاه پس از برگزاری جلسات رسیدگی و بررسی دفاعیات، در صورت احراز جرم، حکم مقتضی را (بر اساس مواد ۱۲ و ۱۳ قانون جرایم رایانه‌ای) صادر می‌کند. با قطعی‌شدن رأی (عدم اعتراض یا تأیید در مرحله تجدیدنظر)، اجرای حکم توسط واحد اجرای احکام انجام می‌شود و مجرم ملزم به تحمل کیفر حبس، پرداخت جریمه و رد مال طبق رأی خواهد بود.
نقش و اهمیت وکیل سایبری در رسیدگی به این جرایم
پرونده‌های مربوط به جرایم رایانه‌ای و سایبری از پیچیدگی‌های خاص فنی و حقوقی برخوردارند. یک وکیل سایبری (وکیل متخصص در جرایم رایانه‌ای) با اشراف بر قوانین و مقررات حوزه فناوری اطلاعات و تجربه در رسیدگی به این قبیل پرونده‌ها، می‌تواند به میزان زیادی در حفظ حقوق شاکی یا متهم مؤثر باشد. نخست آن‌که وکیل با آگاهی از آخرین قوانین و رویه‌های قضایی، اتهام منتسب را به‌درستی تبیین کرده و در طرح صحیح عنوان مجرمانه در شکواییه نقش کلیدی دارد. بسیار دیده شده که عدم تسلط شاکیان بر مفاهیم حقوقی، منجر به تنظیم شکایتی ناقص یا اشتباه شده و رسیدگی را با اطاله و بن‌بست مواجه کرده است. حضور وکیل متخصص مانع چنین اشتباهاتی می‌شود.
از سوی دیگر، در فرآیند دادرسی، وکیل سایبری می‌تواند با جمع‌آوری ادله دیجیتال و ارائه استدلال‌های فنی-حقوقی، دادگاه را در فهم بهتر ابعاد پرونده یاری دهد. به عنوان مثال، تحلیل گزارش‌های فنی پلیس فتا یا ردگیری آدرس‌های IP نیازمند درک فنی است که یک وکیل آشنا به امور سایبری از پس آن برمی‌آید. همچنین اگر شما متهم به هک وای‌فای شده‌اید و بی‌گناهید، یک وکیل ماهر می‌تواند با شناسایی نقاط ضعف پرونده و ارائه دفاعیات مستند، از حقوق شما دفاع کند. در مقابل، برای شاکی نیز وکیل می‌تواند با پیگیری مستمر پرونده و استفاده از ظرفیت‌های قانونی، روند رسیدگی را تسریع و از تضییع حق وی جلوگیری نماید. به طور خلاصه، بهره‌گیری از وکلای متخصص جرایم رایانه‌ای شانس موفقیت در پرونده را بالا برده و از پیچیدگی‌های حقوقی و فنی مسیر می‌کاهد. حتی در تنظیم ابتدایی شکواییه نیز توصیه می‌شود از راهنمایی وکیل بهره گرفته شود، چرا که نگارش شکواییه جرم هک وای فای امری تخصصی بوده و نیاز به دانش حقوقی دارد.
نتیجه‌گیری
هک وای فای به عنوان یکی از جرایم رایانه‌ای شایع در عصر حاضر، در حقوق ایران با جدیت تمام برخورد می‌شود. قانون‌گذار با جرم‌انگاری دسترسی غیرمجاز به شبکه‌های وای‌فای و تعیین مجازات‌های حبس و جزای نقدی، بر حفاظت از حریم خصوصی و امنیت کاربران تأکید دارد. آگاهی عمومی از غیرقانونی بودن استفاده بدون اجازه از اینترنت دیگران، خود عامل بازدارنده‌ای در کاهش این جرم خواهد بود. کاربران باید ضمن رعایت نکات امنیتی برای پیشگیری از نفوذ هکرها، در صورت مواجهه با چنین مشکلی از طریق مراجع قضایی پیگیری کنند و حقوق خود را مطالبه نمایند. نقش وکیل سایبری در این میان حائز اهمیت است؛ یک وکیل آگاه می‌تواند با اقدامات حقوقی مناسب، چه در مقام شاکی و چه متهم، از حقوق موکل خود دفاع کرده و به تحقق عدالت در فضای مجازی کمک کند. در نهایت، رعایت قانون و احترام به حریم خصوصی دیجیتال دیگران، ضامن توسعه یک جامعه اطلاعاتی امن و مورد اعتماد برای همه شهروندان خواهد بود.
منابع
قانون جرایم رایانه‌ای ایران – فصل سوم (مصادیق سرقت و کلاهبرداری رایانه‌ای)
قانون مجازات استفاده‌کنندگان غیرمجاز از خدمات (مصوب ۱۳۹۶) – ماده ۱
بیتوته – مجازات هک وای‌فای در ایران: بررسی حقوقی و راه‌های پیشگیری
فرارو – هک کردن وای‌فای جرم است؟ (مصاحبه با دکتر سونیا سلطانی)
بنیاد وکلا – مجازات هک وای فای چیست؟
مشاوره حقوقی دینا – جرم هک وای فای و مجازات آن
هم‌وکیل – نقش وکیل در جرایم اینترنتی
