مراحل شکایت چک برگشتی صیادی

چک برگشتی به وضعیتی گفته می‌شود که مبلغ مندرج در چک به دلیل کمبود موجودی یا علل دیگر از حساب صادرکننده پرداخت نشود با اجرای قانون جدید صدور چک در ایران، چک صیادی (مخفف صدور یکپارچه الکترونیکی دسته‌چک) معرفی شد که تفاوت‌های مهمی با چک‌های قدیمی دارد. در این مقاله با زبانی ساده تمامی مراحل قانونی شکایت از چک برگشتی صیادی را توضیح می‌دهیم تا بدانید چگونه می‌توانید وجه چک را از طریق مراجع قضایی مطالبه کنید. همچنین نکات کلیدی برای افزایش شانس موفقیت در پیگیری حقوقی این موضوع ارائه شده است.

تعریف چک صیادی و تفاوت آن با چک‌های قدیمی

چک‌های صیادی نسلی جدید از چک‌ها هستند که تحت نظارت مستقیم بانک مرکزی و بر اساس قانون جدید صادر می‌شوند. این چک‌ها به‌صورت یکپارچه و الکترونیکی ثبت شده و همه بانک‌ها از الگوی ظاهری یکسانی برای صدور آن پیروی می‌کنند. مهم‌ترین تفاوت چک صیادی با چک‌های قدیمی وجود یک شناسه 16 رقمی منحصربه‌فرد روی برگه چک است که به منظور استعلام و ثبت چک در سامانه صیاد به کار می‌رود. چک‌های صیادی جدید معمولاً به رنگ بنفش یا صورتی هستند، در حالی که دسته‌چک‌های قدیمی اغلب سفید یا کرم‌رنگ بودند. بر روی چک‌های صیادی عبارتی درج شده است با این مضمون که «کارسازی این چک منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است». این بدان معناست که برخلاف چک‌های قدیمی، صدور و انتقال چک صیادی حتماً باید در سامانه صیاد ثبت و تأیید شود؛ در غیر این صورت، بانک وجه آن را پرداخت نمی‌کند. علاوه بر این، تدابیر امنیتی جدیدی مانند درج لوگوی ویژه، بارکد و نماد شاپرک بر روی چک صیادی باعث افزایش اعتبار و کاهش جعل در مقایسه با چک‌های کاغذی قدیمی شده است. قانون جدید چک همچنین سقف‌هایی برای مبالغ قابل صدور در هر چک تعیین کرده تا از صدور چک‌های بی‌محل سنگین جلوگیری شود. به طور خلاصه، چک صیادی یک ابزار مالی نوین و مطمئن است که با هدف شفافیت در مبادلات مالی و کاهش چک‌های برگشتی ایجاد شده است.

شرایط و دلایل برگشت خوردن چک صیادی

تصویر: نمونه‌ای از یک چک صیادی که به دلیل نبود موجودی کافی، مهر برگشت خورده است.
برای آنکه یک چک صیادی برگشت بخورد (اصطلاحاً چک بلامحل شود)، کافی است بانک به هنگام ارائه چک با یکی از موارد زیر مواجه شود و از پرداخت وجه خودداری کند:

• نبود موجودی کافی در حساب: رایج‌ترین علت برگشت چک، کمبود یا فقدان وجه نقد در حساب جاری صادرکننده است. طبق قانون، صادرکننده باید در تاریخ سررسید معادل مبلغ چک، موجودی قابل پرداخت داشته باشد و در غیر این صورت دارنده چک می‌تواند آن را برگشت بزند. حتی برداشت موجودی حساب پیش از سررسید چک نیز می‌تواند منجر به کسری موجودی و برگشت خوردن شود.

• نقص یا ایراد در موارد شکلی چک: هرگونه اشکال در مندرجات چک می‌تواند مانع پرداخت شود. برای مثال عدم تطابق امضای صاحب حساب با نمونه امضا در بانک، وجود خط‌خوردگی یا مخدوش بودن متن چک، مغایرت بین مبلغ عددی و حروفی و مانند آن از دلایل رایج برگشت خوردن چک هستند.

• بسته یا مسدود بودن حساب: اگر حساب بانکی مربوط به چک بنا به دلایلی مسدود یا بسته شده باشد، بانک قادر به پرداخت وجه نخواهد بود و چک برگشت می‌خورد.

• صدور دستور عدم پرداخت: در مواردی ممکن است خود صاحب حساب یا مراجع قانونی، دستور عدم پرداخت وجه چک را به بانک بدهند (مثلاً در صورت مفقودی یا سرقت چک). در چنین شرایطی بانک طبق قانون از پرداخت وجه امتناع کرده و گواهی عدم پرداخت با ذکر علت دستور عدم پرداخت صادر می‌کند.

• ثبت نشدن چک در سامانه صیاد: همان‌طور که اشاره شد، اگر چک صیادی در سامانه ثبت و توسط ذی‌نفع تأیید نشده باشد، بانک آن را کارسازی نخواهد کرد. بنابراین عدم ثبت صدور یا انتقال چک در سامانه صیاد نیز عملاً به معنای عدم امکان نقد شدن چک و برگشت خوردن آن است.

به طور کلی هر عاملی که باعث شود بانک نتواند وجه چک را پرداخت کند، می‌تواند منجر به برگشت خوردن چک شود. پیامد فوری برگشت خوردن چک، اضافه شدن نام صادرکننده به فهرست صادرکنندگان چک‌های برگشتی در سامانه بانک مرکزی است که می‌تواند محدودیت‌های بانکی برای وی در پی داشته باشد (مانند عدم امکان افتتاح حساب جدید یا دریافت دسته‌چک جدید). به همین دلیل توصیه می‌شود صادرکنندگان چک همواره پیش از تاریخ سررسید، از کفایت موجودی حساب خود اطمینان حاصل کنند و چک را بدون خط‌خوردگی یا ایراد تنظیم نمایند.

اقدامات اولیه پس از برگشت خوردن چک صیادی

هنگامی که متوجه شدید چک صیادی شما پرداخت نشده و برگشت خورده است، باید بلافاصله چند اقدام مهم انجام دهید تا برای پیگیری قانونی آماده شوید:

1. مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت: اولین گام این است که به شعبه بانکی که چک را به آن ارائه کرده‌اید مراجعه کنید. بانک پس از عدم پرداخت وجه، یک گواهی عدم پرداخت (یا برگ برگشتی) صادر می‌کند که در آن جزئیات چک، مشخصات حساب، علت عدم پرداخت و یک کد رهگیری منحصربه‌فرد درج شده است. دقت کنید که این گواهی حتماً ممهور به مهر بانک بوده و کد رهگیری بر روی آن ذکر شده باشد، زیرا در رویه قضایی جدید، وجود کد رهگیری برای طرح شکایت بسیار مهم است. گواهی عدم پرداخت سند اصلی شما برای اثبات برگشت خوردن چک خواهد بود.

2. مهر کردن پشت چک: معمولاً بانک پس از برگشت زدن چک، پشت اصل چک را مهر می‌کند و عبارت «عدم پرداخت» یا مشابه آن را درج می‌نماید. اطمینان یابید که این مهر پشت چک ثبت شود. اصل چک به همراه این مهر و گواهی عدم پرداخت باید نزد شما بماند تا هنگام طرح شکایت ارائه گردد.

3. ثبت‌نام در سامانه ثنا (در صورت عدم ثبت): اگر تاکنون در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (ثنا) ثبت‌نام نکرده‌اید، در این مرحله اقدام به ثبت‌نام کنید. داشتن حساب کاربری ثنا برای پیگیری قضایی الزامی است و می‌توانید با کد ملی و اطلاعات شخصی در دفاتر خدمات قضایی یا به صورت آنلاین ثبت‌نام کنید.

4. مشاوره اولیه حقوقی: هرچند اختیاری است، اما در این مرحله می‌توانید با یک وکیل چک برگشتی مشورت کنید تا بهترین مسیر قانونی (حقوقی یا کیفری) را بر اساس شرایط چک و طرف مقابل به شما پیشنهاد دهد. مشورت تخصصی می‌تواند از اتلاف وقت و هزینه در ادامه مسیر جلوگیری کند.

پس از انجام این اقدامات اولیه، شما آماده‌اید که شکایت خود را به صورت رسمی در سیستم قضایی ثبت کنید. در بخش‌های بعدی به نحوه ثبت شکایت و ادامه مراحل قانونی می‌پردازیم.

نحوه ثبت شکایت چک صیادی برگشتی در دفاتر خدمات قضایی

برای طرح شکایت از چک برگشتی صیادی، نیازی نیست مستقیماً به دادگاه مراجعه کنید. طبق رویه جدید، ثبت تمام شکایات و دادخواست‌ها از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی صورت می‌گیرد. پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، با همراه داشتن اصل مدارک (که در بخش بعدی فهرست شده‌اند) به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کنید و درخواست خود را ثبت نمایید. در این مرحله بسته به نوع اقدام قانونی که انتخاب کرده‌اید، یکی از دو حالت زیر را درخواست می‌کنید:

• درخواست صدور اجرائیه (وصول حقوقی): اگر قصد دارید از طریق اجرای مستقیم و بدون شکایت کیفری وجه چک را مطالبه کنید، درخواست صدور اجرائیه ثبتی را ارائه می‌دهید. در فرم مربوطه اطلاعات چک (شامل شناسه 16 رقمی صیادی)، اطلاعات صادرکننده و مشخصات گواهی عدم پرداخت درج می‌شود. دفتر خدمات قضایی پس از دریافت درخواست، آن را به دادگاه صلاحیت‌دار (معمولاً دادگاه حقوقی محل بانک) ارسال می‌کند.

• شکایت کیفری (طرح دعوای کیفری): در صورتی که تصمیم دارید علیه صادرکننده چک به اتهام صدور چک بلامحل اعلام جرم کنید، باید شکواییه کیفری تنظیم و ثبت نمایید. شکواییه نیز از طریق همین دفاتر به مرجع قضایی مربوط (دادسرای منطقه بانک) ارجاع می‌شود. برای شکایت کیفری، معمولاً علاوه بر اطلاعات چک، شرح شکایت و دلایل خود را در متن شکواییه قید می‌کنید.

دفتر خدمات قضایی پس از ثبت درخواست، یک کد رهگیری قضایی به شما می‌دهد که می‌توانید با آن وضعیت پرونده را پیگیری کنید. پس از ثبت، پرونده شما به شعبه دادگاه یا دادسرا ارجاع می‌شود و مراحل رسیدگی آغاز خواهد شد (در بخش‌های بعدی این مراحل شرح داده شده است). مزیت استفاده از دفاتر خدمات قضایی این است که روند ثبت شکایت را تسهیل کرده و امکان ثبت الکترونیکی و پیگیری آنلاین را نیز برای شما فراهم می‌کند. همچنین با ثبت شکایت، ابلاغیه‌های قضایی به صورت پیامک و در سامانه ثنا برای شما ارسال خواهد شد.

تفاوت شکایت حقوقی و کیفری در مورد چک صیادی

یکی از تصمیمات مهم پس از برگشت خوردن چک، انتخاب نوع شکایت است: شکایت حقوقی (مطالبه وجه) یا شکایت کیفری (جنبه جزایی صدور چک بلامحل). هر یک از این دو مسیر، شرایط و نتایج متفاوتی دارد که در ادامه بررسی می‌کنیم:

شکایت حقوقی / اقدام ثبت

منظور از اقدام حقوقی در خصوص چک صیادی، مطالبه وجه چک از طریق مراجع حقوقی است؛ به عبارتی دارنده چک از دادگاه می‌خواهد که او را به پولش برساند. طبق قانون اصلاحی صدور چک ۱۳۹۷ (ماده ۲۳)، برای چک‌های صیادی که در سامانه ثبت شده‌اند این امکان وجود دارد که بدون نیاز به طرح دعوای قضایی طولانی، مستقیماً تقاضای صدور اجرائیه نمایید. یعنی بانک پس از صدور گواهی عدم پرداخت، نقش یک مرجع ثبتی را ایفا کرده و دادگاه می‌تواند به درخواست دارنده چک، علیه صادرکننده اجرائیه صادر کند. در این حالت، عملاً نیازی به تشکیل جلسه دادگاه برای رسیدگی ماهیتی نیست و فرآیند به نسبت سریع‌تر انجام می‌شود. مزیت این روش آن است که محدودیت زمانی خاصی ندارد؛ حتی اگر ماه‌ها و سال‌ها از برگشت چک گذشته باشد، هنوز می‌توانید از طریق حقوقی (اجرائیه یا دادخواست مطالبه وجه) اقدام کنید. البته صدور اجرائیه فقط بابت اصل مبلغ چک ممکن است و شامل خسارات تأخیر تأدیه نمی‌شود. همچنین اجرائیه مستقیم تنها علیه شخص صادرکننده صادر می‌شود؛ اگر چک شما پشت‌نویس (ظهرنویس) یا ضامن داشته باشد و بخواهید علیه آنها نیز اقدام کنید، باید یک دادخواست حقوقی جداگانه در دادگاه مطرح کنید تا حکم مقتضی صادر گردد.

شکایت کیفری

قانون برای جلوگیری از صدور چک‌های بی‌محل، ضمانت اجرای کیفری (مجازات) نیز در نظر گرفته است. چنانچه چک شما شرایط لازم را داشته باشد، می‌توانید علیه صادرکننده به اتهام صدور چک بلامحل شکایت کیفری تنظیم کنید. شرط اصلی برای موفقیت در شکایت کیفری آن است که ظرف مهلت‌های قانونی اقدام نمایید: بر اساس قانون، دارنده چک باید حداکثر تا ۶ ماه از تاریخ صدور چک، آن را برگشت بزند و گواهی عدم پرداخت دریافت کند؛ همچنین حداکثر تا ۶ ماه پس از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت نیز باید شکایت کیفری خود را ثبت نماید، در غیر این صورت دیگر حق شکایت کیفری نخواهد داشت. در شکایت کیفری، پس از ثبت شکواییه در دادسرا، به موضوع جرم بودن عمل صادرکننده رسیدگی می‌شود. در صورت اثبات جرم، برای صادرکننده چک مجازات حبس یا جزای نقدی در نظر گرفته می‌شود (بر اساس مبلغ چک و سوابق وی). نکته مهم: شکایت کیفری تنها به جنبه مجازات صادرکننده می‌پردازد و برای دریافت مبلغ چک باید جداگانه اقدام شو. یعنی حتی اگر حکم مجازات صادرکننده را بگیرید، برای وصول وجه چک لازم است موازی با آن یا پس از آن، دادخواست حقوقی مطالبه وجه را نیز به دادگاه حقوقی تقدیم کنید. به علاوه، قانون جدید چک، با ثبت دیجیتال تاریخ‌ها در سامانه صیاد، عملاً جلوی برخی سوءاستفاده‌ها را گرفته است (مثلاً صدور چک تاریخ‌دار به عنوان چک روز). از این رو در بسیاری از موارد شکایت کیفری از چک صیادی توصیه نمی‌شود مگر در موارد خاص، زیرا معمولاً به صدور حکم محکومیت کیفری منجر نمی‌گردد. به بیان دیگر، اگر چک طبق تاریخ واقعی خودش در سامانه ثبت شده باشد، صدور آن بدون محل ممکن است مشمول خلا قانونی شود و دادسرا نتواند سوءنیت کیفری را احراز کند.

خلاصه تفاوت

 مسیر حقوقی عمدتاً برای وصول پول طراحی شده و سریع‌تر به نتیجه مالی می‌رسد (صدور اجرائیه، توقیف اموال و وصول مبلغ) در حالی که مسیر کیفری برای مجازات صادرکننده متخلف است و می‌تواند فشار قانونی بیشتری به وی وارد کند. از منظر زمانی، شکایت کیفری فوری‌تر به جریان می‌افتد (در صورت شکایت به‌موقع ممکن است ظرف چند هفته حکم جلب صادرکننده صادر شود)، اما وصول نهایی وجه ممکن است همچنان مستلزم اقدام حقوقی باشد. در مقابل، اقدام حقوقی (اجرائیه) ممکن است چند ماه طول بکشد تا به وصول یا حکم جلب برسد اما مستقیماً بابت گرفتن پول شماست. در بخش بعد، مدارک لازم برای طی کردن هر یک از این مسیرها را معرفی می‌کنیم.

مدارک لازم برای شکایت از چک برگشتی صیادی

برای طرح شکایت (حقوقی یا کیفری) در ارتباط با چک صیادی برگشتی، تهیه مدارک کامل و مستند بسیار حائز اهمیت است. داشتن مدارک زیر به شما کمک می‌کند ادعای خود را در مرجع قضایی اثبات کرده و روند رسیدگی را تسریع کنید:

• اصل چک برگشتی و تصویر آن: اصل برگه چک که بانک آن را مهر برگشتی زده است به همراه یک کپی از آن. (اصل چک در اکثر موارد برای رویت دادگاه مورد نیاز است و پس از صدور رأی نهایی مسترد می‌شود.)

• گواهی عدم پرداخت صادره از بانک: همان برگه رسمی بانک که در آن مشخصات چک و دلیل عدم پرداخت ذکر شده و دارای مهر شعبه و کد رهگیری است. این گواهی ستون فقرات پرونده شماست و بدون آن اصولاً اقامه دعوای قانونی ممکن نیست.

• مدارک هویتی دارنده چک: شامل کارت ملی و شناسنامه و کپی آنها که نشان دهد شما همان دارنده (ذی‌نفع) چک هستید. اگر چک توسط پشت‌نویسی به شما منتقل شده، ارائه رسید یا ظهرنویسی پشت چک که نشان‌دهنده انتقال به شماست نیز لازم خواهد بود.

• دادخواست یا شکواییه تنظیم‌شده: متن آماده‌شده دادخواست حقوقی (برای درخواست اجرائیه یا مطالبه وجه) یا شکواییه کیفری که در دفاتر خدمات قضایی ثبت خواهید کرد. معمولاً متن دادخواست شامل مشخصات طرفین، مبلغ چک، تاریخ سررسید، شرح ماوقع و خواسته شما (مثلاً صدور اجرائیه روی مبلغ چک به علاوه خسارت تأخیر) است. در شکواییه کیفری نیز علاوه بر این موارد باید عنصر مجرمانه (علم به بی‌محل بودن حساب و سوءنیت در صدور چک) توضیح داده شود. اگر از وکیل استفاده می‌کنید، وکالت‌نامه وی نیز ضمیمه می‌گردد.

با همراه داشتن این مدارک می‌توانید با اطمینان خاطر شکایت خود را ثبت کرده و در جلسات رسیدگی حاضر شوید.

توجه: اگر پس از برگشت زدن چک و دریافت گواهی عدم پرداخت، چک را به شخص دیگری انتقال دهید، آن شخص دیگر نمی‌تواند از مزیت صدور اجرائیه مستقیم استفاده کند و ناچار است از طریق دادخواست حقوقی عادی اقدام نماید. بنابراین بهتر است چک برگشتی را تا پایان مراحل قانونی نزد خود نگه دارید و خودتان پیگیر وصول آن باشید.

مدت زمان رسیدگی به پرونده چک برگشتی صیادی

مدت زمان رسیدگی به پرونده‌های چک برگشتی بسته به مسیری که طی می‌شود و پیچیدگی پرونده متفاوت است. اما به طور کلی می‌توان گفت پیگیری حقوقی (اجرائیه یا دادخواست) ممکن است چند ماه تا یک سال زمان ببرد، در حالی که پیگیری کیفری معمولاً سریع‌تر شروع می‌شود ولی تکمیل آن نیز ممکن است ماه‌ها طول بکشد. در ادامه به‌صورت جداگانه زمانبندی تقریبی هر مسیر را بررسی می‌کنیم:

زمان رسیدگی در مسیر حقوقی (دادگاه یا اجرائیه)

 در صورتی که دادخواست حقوقی مطالبه وجه یا درخواست صدور اجرائیه داده باشید، پس از ثبت در دفتر خدمات قضایی حدود یک تا دو هفته طول می‌کشد تا پرونده به شعبه دادگاه ارجاع و وقت رسیدگی تعیین شود. اگر درخواست اجرائیه مستقیم داده‌اید، دادگاه پس از بررسی مدارک، سریعاً اجرائیه را صادر و به صادرکننده ابلاغ می‌کند. صادرکننده از تاریخ ابلاغ اجرائیه 10 روز فرصت پرداخت دارد. در صورت عدم پرداخت ظرف 10 روز، پس از حدود 12 روز پرونده به واحد اجرای احکام می‌رود و می‌توان توقیف اموال صادرکننده را آغاز کرد. اگر مالی از وی یافت نشود یا کافی نباشد، با درخواست شما حکم جلب وی صادر می‌شود که معمولاً حداقل 2 تا 3 ماه به طول می‌انجامد. در روش دادخواست حقوقی عادی نیز روند مشابه است با این تفاوت که ابتدا دادگاه جلسات دادرسی تشکیل می‌دهد. ممکن است بسته به پیچیدگی پرونده، یک تا چند جلسه دادگاه برگزار شود که بین آنها فاصله یک تا دو ماهه وجود دارد. پس از ختم دادرسی، قاضی مدارک و ادله را بررسی کرده و طی یک تا دو ماه رأی خود را صادر می‌کند. صدور رأی به طرفین ابلاغ می‌شود و اگر محکوم علیه ظرف ۱۰ روز تجدیدنظرخواهی نکند، رای قطعی شده و قابل اجراست. در صورت اعتراض و درخواست تجدیدنظر، معمولاً دادگاه تجدیدنظر طی ۱ تا ۳ ماه رأی نهایی را صادر می‌کند. بنابراین از زمان طرح دادخواست تا وصول قطعی وجه چک (در صورت همکاری نکردن محکوم و نیاز به توقیف اموال) ممکن است چیزی حدود ۴ تا ۸ ماه و در موارد پیچیده تا یک سال زمان نیاز باشد.

زمان رسیدگی در مسیر کیفری

 اگر ظرف مهلت قانونی شکایت کیفری کرده باشید، معمولاً دادسرا سریع‌تر وارد عمل می‌شود. پس از ثبت شکواییه، در عرض چند روز تا چند هفته احضاریه برای صادرکننده چک صادر می‌شود. در بسیاری از موارد، اگر مبلغ چک سنگین باشد یا شاکی دلایل کافی ارائه دهد، دادسرا ممکن است فوراً قرار جلب به دادرسی و حتی حکم جلب صادرکننده را صادر کند تا در دادگاه کیفری حاضر شود. طی یکی دو ماه ممکن است کیفرخواست صادر و پرونده به دادگاه کیفری ارجاع شود. دادگاه کیفری با سرعت نسبتاً بالاتری (نسبت به حقوقی) تشکیل جلسه داده و حکم را صادر می‌کند. این کل فرآیند ممکن است حدود ۳ تا ۶ ماه طول بکشد. اما یادآوری می‌کنیم که نتیجه شکایت کیفری صرفاً صدور حکم مجازات (مثلاً حبس تعلیقی یا جزای نقدی) برای صادرکننده است و برای دریافت مبلغ چک باید جداگانه اقدام کنید. بعضاً مشاهده شده همین فشار ناشی از پرونده کیفری باعث می‌شود صادرکننده قبل از محکومیت، مبلغ چک را تامین و رضایت شاکی را جلب کند که در این صورت پرونده مختومه خواهد شد.

در مجموع، پرونده‌های چک برگشتی جزو پرونده‌های نسبتاً سریع در دستگاه قضایی محسوب می‌شوند، به ویژه اگر از مسیر اجرائیه ثبتی اقدام شود. داشتن مدارک کامل و همکاری سریع با دادگاه (مثلاً معرفی اموال بدهکار برای توقیف) می‌تواند زمان دستیابی شما به حقوقتان را کوتاه‌تر کند.

توصیه‌های حقوقی برای افزایش شانس موفقیت در پرونده چک برگشتی صیادی

در پایان، به چند نکته و توصیه مهم از دیدگاه حقوقی اشاره می‌کنیم که رعایت آن‌ها می‌تواند شانس شما را برای وصول مبلغ چک برگشتی صیادی افزایش دهد:

• مهلت‌های قانونی را رعایت کنید: اگر قصد شکایت کیفری دارید، حتماً ظرف مهلت ۶ ماه از تاریخ چک آن را برگشت بزنید و حداکثر تا ۶ ماه بعد از دریافت گواهی عدم پرداخت شکایت خود را ثبت کنید عدم رعایت این مهلت‌ها به طور کامل حق شکایت کیفری را از شما سلب می‌کند. حتی در شکایت حقوقی نیز بهتر است هرچه سریع‌تر اقدام کنید تا مرور زمان طولانی نشود و احتمال نقل و انتقال اموال بدهکار کمتر گردد.

• گواهی عدم پرداخت را فوری دریافت کنید: به محض برگشت خوردن چک، در همان روز یا فردای آن روز برای گرفتن گواهی عدم پرداخت از بانک اقدام نمایید. این گواهی دارای کد رهگیری است و اثبات‌کننده رسمی برگشت چک در تاریخ معین می‌باشد. هرگونه تعلل در دریافت این گواهی می‌تواند بعدها ادعای شما را با مشکل مواجه کند. همچنین گواهی را در جای امن نگهداری کنید و چند نسخه کپی از آن تهیه نمایید.

• در تنظیم متن شکایت دقت کنید: چه دادخواست حقوقی می‌نویسید و چه شکواییه کیفری، سعی کنید همه جزئیات لازم را قید کنید. در دادخواست حقوقی مطالبه وجه، حتماً خسارت تأخیر تأدیه را مطالبه کنید (البته این مورد را باید در دادخواست جداگانه یا ضمن همان دادخواست مطالبه کنید، چون اجرا مستقیم شامل خسارت نمی‌شود). می‌توانید صدور قرار تأمین خواسته (توقیف فوری اموال بدهکار) را نیز تقاضا نمایید تا پیش از صدور حکم، اموالی از وی بابت طلب شما توقیف شود. در شکواییه کیفری نیز به عنصر سوء نیت اشاره کنید (مثلاً اینکه صادرکننده با علم به خالی بودن حساب چک داده است).

• اطمینان از کامل بودن شرایط چک: اگر چک شما بابت ضمانت یا امانت بوده و این موضوع روی چک ذکر شده است (مثلاً عبارت «بابت تضمین انجام تعهد…») یا وصول آن منوط به تحقق شرط خاصی شده، احتمالاً شکایت کیفری روی آن پذیرفته نمی‌شود. همچنین چک‌هایی که تاریخ صدور واقعی‌شان با تاریخ درج‌شده متفاوت باشد (چک وعده‌دار) در سیستم صیاد مشخص می‌شوند و معمولاً قابلیت پیگیری کیفری ندارند. پس قبل از طرح شکایت، به متن چک نگاهی بیندازید تا موارد استثنا از شمول قانون را شناسایی کنید. در صورت وجود چنین مواردی، بهتر است مستقیم سراغ راه‌حل حقوقی (اجرائیه یا دادخواست) بروید.

• از مزایای اجرای ثبت بهره ببرید: برای چک‌های صیادی امکانی پیش‌بینی شده که در گذشته وجود نداشت و آن صدور اجرائیه فوری از طریق دادگاه حقوقی بدون نیاز به رأی قضایی است. توصیه وکلای باتجربه این است که در اکثر موارد، این مسیر را در اولویت قرار دهید؛ چرا که نیازی به صرف وقت در دادگاه برای رسیدگی ماهوی ندارد و مستقیماً وارد مرحله اجرا و وصول طلب می‌شود. همان‌طور که گفته شد، در این روش پس از ۱۰ روز از ابلاغ اجرائیه می‌توانید نسبت به توقیف اموال یا ممنوع‌الخروجی بدهکار اقدام کنید که اهرم فشاری موثر برای وصول بدهی است.

• همکاری و پیگیری فعال داشته باشید: صرف ثبت شکایت پایان کار نیست. شما یا وکیلتان باید پیگیر پرونده باشید. مثلاً اگر نشانی صادرکننده در شکایت اشتباه باشد و ابلاغ‌ها برود، سریعاً نشانی جدید را به دادگاه اعلام کنید. یا اگر مالی از بدهکار سراغ دارید (مثل خودرو، ملک، حساب بانکی پر موجودی)، اطلاعات آن را در اختیار اجرای احکام قرار دهید تا توقیف شود. این همکاری‌ها روند رسیدگی و وصول را سریع‌تر می‌کند.

• مشاوره و همراهی وکیل متخصص: در نهایت، بهره‌گیری از تجربه یک وکیل پایه یک دادگستری مسلط به امور چک می‌تواند شانس موفقیت شما را افزایش دهد. وکیل با دانش حقوقی خود می‌تواند بهترین استراتژی را پیشنهاد دهد، مدارک را به شکل کامل و فنی تنظیم کند و در جلسات دادگاه یا نزد مقامات اجرای احکام از حقوق شما دفاع نماید. حضور وکیل به خصوص در پرونده‌های با مبالغ بالا یا موارد پیچیده (مثل تعدد چک‌ها، فرار بدهکار یا وجود دعاوی متقابل) بسیار راهگشا است. حتی اگر نمی‌خواهید وکیل را رسمی وارد پرونده کنید، مشاوره حقوقی تخصصی با یک وکیل چک پیش از هر اقدام، شما را با ریزه‌کاری‌های قانونی آشنا می‌کند و از اشتباهات پرهزینه جلوگیری خواهد کرد.

با رعایت نکات فوق و طی کردن صحیح مراحل قانونی، می‌توانید امیدوار باشید که وجه چک برگشتی خود را با صرف کمترین هزینه و در چارچوب قانون وصول نمایید. موضوع چک گرچه ممکن است در نگاه اول پیچیده به نظر برسد، اما با دانستن حقوق خود و بهره‌گیری از امکانات قانونی جدید (مانند سامانه صیاد و اجرائیه مستقیم) قطعاً فرآیند پیگیری برای شما آسان‌تر و ثمربخش‌تر خواهد بود. امیدواریم این مطلب توانسته باشد راهنمای جامعی در خصوص شکایت چک صیادی برگشتی ارائه دهد و پاسخ سوالات شما را روشن کرده باشد.