اعسار چیست؟ چگونی تنظیم درخواست اعسار

تعریف اعسار

ریشه کلمه اعسار از زبان عربی است و از ریشه سه‌حرفی ع‌س‌ر گرفته شده است. این ریشه در زبان عربی به معنای سختی، دشواری یا ناتوانی مالی است. در ربان فارسی، اعسار به‌عنوان یک اصطلاح حقوقی به ناتوانی مالی فرد اشاره دارد که بیشتر در سیستم قضایی به کار می‌رود.

در واقع اعسار به معنای ناتوانی مالی یک فرد در پرداخت بدهی‌ها یا هزینه‌های دادرسی است. این اصطلاح بیشتر در نظام حقوقی ایران استفاده می‌شود و زمانی مطرح می‌شود که فرد بدهکار یا خواهان، توانایی پرداخت هزینه‌های مالی مربوط به پرونده یا دیون خود را ندارد و از دادگاه درخواست می‌کند که این موضوع را بررسی کند.

معسر کیست؟

معسر به کسی گفته می‌شود که به دلیل نداشتن دارایی یا درآمد کافی، توانایی پرداخت بدهی‌ها، هزینه‌های دادرسی، یا سایر تعهدات مالی خود را ندارد. این فرد در اصطلاح حقوقی، ناتوان از نظر مالی شناخته می‌شود و می‌تواند با ارائه مدارک لازم به دادگاه، وضعیت خود را برای بهره‌مندی از حمایت‌های قانونی (مانند اعسار) اثبات کند.

انواع اعسار

اعسار در قوانین ایران به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود که هر یک به شرایط خاصی مربوط هستند. در ادامه به توضیح این انواع می‌پردازیم:

1. اعسار از پرداخت هزینه دادرسی

این نوع اعسار زمانی مطرح می‌شود که فرد قصد دارد دادخواستی را به دادگاه ارائه دهد، اما توانایی مالی برای پرداخت هزینه‌های دادرسی (مثل هزینه ثبت دادخواست یا شکایت) را ندارد.

شرایط:

• فرد باید ثابت کند که توانایی مالی پرداخت هزینه‌های اولیه دادگاه را ندارد.
• معمولاً شهادت دو نفر شاهد و ارائه مدارک مالی (مثل فیش حقوقی، اجاره‌نامه و…) برای اثبات این نوع اعسار ضروری است.

نتیجه:

• اگر دادگاه اعسار را بپذیرد، فرد می‌تواند بدون پرداخت هزینه، دعوی خود را ثبت کند و هزینه‌ها ممکن است بعداً از طرف مقابل (در صورت پیروزی در دعوی) گرفته شود.

2. اعسار از پرداخت محکوم‌به

این نوع اعسار مربوط به افرادی است که در یک دعوی محکوم به پرداخت مبلغی شده‌اند، اما توانایی مالی پرداخت آن را ندارند.

شرایط:

• فرد باید نشان دهد که منابع مالی کافی برای پرداخت محکوم‌به ندارد.
• مدارک مالی، اموال و شهادت شهود نقش مهمی در پذیرش این نوع اعسار دارد.

نتیجه:

• دادگاه ممکن است:
  • پرداخت را قسط‌بندی کند.
  • فرد را تا زمان بهبود شرایط مالی از پرداخت معاف کند.

چگونه می‌توان درخواست اعسار را تنظیم و به دادگاه ارائه داد؟

برای درخواست اعسار، باید مراحلی را طی کنید و مدارک مورد نیاز را به دادگاه ارائه دهید. این مراحل به طور کلی شامل تنظیم دادخواست، ارائه مدارک و پیگیری قانونی است. در ادامه، مراحل به صورت ساده توضیح داده شده است:

1. تنظیم دادخواست اعسار

ابتدا باید یک دادخواست رسمی تهیه کنید. این دادخواست می‌تواند برای:

• اعسار از هزینه دادرسی
• اعسار از پرداخت محکوم‌به باشد.

اطلاعات مورد نیاز در دادخواست:

• مشخصات کامل شاکی و طرف مقابل (خوانده)
• شرح وضعیت مالی شما و دلیل ناتوانی در پرداخت
• درخواست مشخص (مثلاً معافیت از هزینه دادرسی یا قسط‌بندی بدهی)
• ذکر دلایل و مدارک موجود برای اثبات اعسار

2. ارائه مدارک

برای اثبات ناتوانی مالی، باید مدارک زیر را ارائه دهید:

• مدارک هویتی: کارت ملی و شناسنامه
• مدارک مالی:
  • فیش حقوقی (در صورت شاغل بودن)
  • مدارک مربوط به بدهی‌ها و هزینه‌ها
  • گردش حساب بانکی
• مدارک اموال: سند املاکی که نشان‌دهنده عدم توانایی شما برای پرداخت باشد.
• شهادت شهود:
  معمولاً دو نفر شاهد معتبر باید به دادگاه بیایند و تأیید کنند که شما توانایی مالی ندارید.

3. ثبت دادخواست در دفتر خدمات قضایی

• دادخواست را از طریق دفاتر خدمات قضایی ثبت کنید.
• هزینه جزئی ثبت دادخواست (در صورت ناتوانی حتی از این هزینه، می‌توانید درخواست کنید که به تعویق بیفتد).

4. بررسی دادگاه

• پس از ثبت دادخواست، دادگاه جلسه‌ای برای بررسی درخواست شما تعیین می‌کند.
• در این جلسه، مدارک، شهادت شهود و وضعیت مالی شما ارزیابی می‌شود.

5. صدور رأی دادگاه

• اگر دادگاه ناتوانی مالی شما را تأیید کند:
  • برای هزینه دادرسی: ممکن است از پرداخت هزینه‌ها معاف شوید.
  • برای بدهی: پرداخت بدهی ممکن است قسط‌بندی شود یا موقتاً تعویق بیفتد.
• اگر دادگاه درخواست اعسار را رد کند، باید هزینه‌ها یا بدهی را به طور کامل پرداخت کنید.

نکات مهم:

1. دقت در مدارک: مدارکی که ارائه می‌دهید باید معتبر و قابل استناد باشند.
2. حضور شهود: شهود باید در جلسه دادگاه حاضر شوند و شهادت دهند.
3. امکان تجدیدنظر: اگر رأی دادگاه مطابق میل شما نبود، می‌توانید درخواست تجدیدنظر دهید.

جدیدترین قانون اعسار

قانون اعسار در ایران در سال ۱۳۹۳ با تصویب «قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی» دستخوش تغییرات اساسی شد. این قانون جایگزین قوانین پیشین مرتبط با اعسار گردید و مقررات جدیدی را برای نحوه رسیدگی به دعاوی اعسار و اجرای محکومیت‌های مالی تعیین کرد.

• تعریف معسر: بر اساس ماده ۶ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، معسر کسی است که به دلیل نداشتن مالی به‌جز مستثنیات دین، قادر به تأدیه دیون خود نباشد. تبصره این ماده نیز بیان می‌کند که عدم قابلیت دسترسی به مال در حکم نداشتن مال است و اثبات آن بر عهده مدیون می‌باشد.
• بار اثبات اعسار: ماده ۷ این قانون تصریح می‌کند که در مواردی که وضعیت سابق مدیون دلالت بر ملائت (توانایی مالی) وی داشته یا مدیون در عوض دین، مالی دریافت کرده باشد، اثبات اعسار بر عهده اوست، مگر اینکه ثابت کند آن مال تلف شده است. در غیر این صورت، اگر خوانده دعوای اعسار نتواند ملائت فعلی یا سابق او را ثابت کند، ادعای اعسار با سوگند مدیون پذیرفته می‌شود.
• مستثنیات دین: قانون جدید فهرستی از اموالی را که از توقیف برای پرداخت دیون معاف هستند، به‌عنوان مستثنیات دین معرفی کرده است. این اموال شامل منزل مسکونی متناسب با شأن مدیون، اثاثیه ضروری زندگی، آذوقه به مقدار نیاز، کتب و ابزار علمی، ابزار کار، تلفن مورد استفاده، و مبلغی برای اجاره‌بها می‌باشد.
• شهادت شهود: برای اثبات اعسار، مدیون می‌تواند از شهادت شهود استفاده کند. شهادت‌نامه کتبی حداقل دو شاهد که از وضعیت معیشت مدیون اطلاع کافی داشته باشند، باید به دادخواست اعسار ضمیمه شود. شهادت‌نامه باید شامل هویت، شغل، و نحوه امرار معاش مدیون باشد و تصریح کند که او جز مستثنیات دین، مال دیگری برای پرداخت دیون ندارد.
• تقسیط بدهی: در صورت اثبات اعسار، اگر مدیون توانایی پرداخت بدهی به‌صورت اقساطی را داشته باشد، دادگاه می‌تواند حکم به تقسیط بدهی صادر کند. این امر با توجه به وضعیت مالی مدیون و میزان بدهی تعیین می‌شود.

1. پرونده‌های حقوقی

• پرداخت هزینه دادرسی
  اگر فرد توانایی پرداخت هزینه ثبت دادخواست یا شکایت در دادگاه را نداشته باشد، می‌تواند درخواست اعسار از هزینه دادرسی بدهد.
  • مثال: ثبت دادخواست مطالبه وجه، الزام به تنظیم سند رسمی، یا سایر دعاوی حقوقی.

2. پرونده‌های کیفری

• محکومیت مالی در احکام کیفری
  اگر فرد در پرونده کیفری به پرداخت دیه، جزای نقدی یا ضرر و زیان شاکی محکوم شود، ولی توانایی مالی برای پرداخت این مبالغ را نداشته باشد، می‌تواند درخواست اعسار از پرداخت محکوم‌به بدهد.
  • مثال: پرداخت دیه در تصادفات رانندگی یا جرایم عمدی.

3. پرونده‌های خانوادگی

• پرداخت مهریه
  مهریه یکی از شایع‌ترین موارد استفاده از اعسار است. اگر مرد نتواند مهریه تعیین‌شده را به‌صورت یکجا پرداخت کند، می‌تواند درخواست اعسار بدهد تا پرداخت مهریه به‌صورت قسط‌بندی انجام شود.
  • مثال: مردی که برای پرداخت مهریه همسرش ناتوان است.
• پرداخت نفقه
  در صورت محکومیت مرد به پرداخت نفقه و ناتوانی در پرداخت، می‌تواند از اعسار برای قسط‌بندی آن استفاده کند.

4. پرونده‌های اجرایی

• پرداخت بدهی در مرحله اجرای حکم:
  اگر فرد پس از صدور حکم قطعی، توانایی پرداخت بدهی یا محکوم‌به را نداشته باشد، می‌تواند درخواست اعسار ارائه دهد. این مورد برای پرونده‌هایی مانند:
  • بدهی بانکی
  • چک برگشتی
  • مطالبات مالی

5. پرونده‌های دیوان عدالت اداری

• در مواردی که فرد برای شکایت از یک نهاد دولتی یا عمومی نیاز به پرداخت هزینه‌های دادرسی دارد و توانایی مالی ندارد، می‌تواند درخواست اعسار از هزینه دادرسی بدهد.

اعسار از پرداخت نفقه زن

اعسار از پرداخت نفقه زن در شرایطی مطرح می‌شود که مرد به پرداخت نفقه زن محکوم شده است اما توانایی مالی برای پرداخت یکجای آن را ندارد. در این حالت، مرد می‌تواند با ارائه دادخواست اعسار به دادگاه، درخواست کند که مبلغ نفقه به‌صورت قسطی پرداخت شود یا موقتاً از پرداخت آن معاف گردد.

مرد باید ثابت کند که به دلیل مشکلات مالی، توان پرداخت نفقه را ندارد. این امر باید با ارائه مدارک معتبر مانند:

• فیش حقوقی
• مدارک بدهی
• گردش حساب بانکی
• شهادت شهود

اثبات شود.

اعسار از پرداخت مهریه زن

اعسار از پرداخت مهریه زن یکی از شایع‌ترین دعاوی در پرونده‌های خانوادگی است. در این شرایط، مردی که به پرداخت مهریه محکوم شده و توانایی مالی برای پرداخت کامل آن را ندارد، می‌تواند با ارائه دادخواست اعسار به دادگاه، درخواست کند که مهریه به‌صورت قسطی پرداخت شود یا موقتاً از پرداخت آن معاف گردد.

شرایط اعسار از پرداخت مهریه

1. محکومیت به پرداخت مهریه: ابتدا باید مهریه از طرف دادگاه تعیین و میزان بدهی مشخص شده باشد. پس از صدور اجراییه برای پرداخت مهریه، مرد می‌تواند درخواست اعسار ارائه دهد.
2. ناتوانی مالی واقعی: مرد باید با مدارک معتبر اثبات کند که توان پرداخت یکجای مهریه را ندارد. دادگاه براساس بررسی این مدارک تصمیم‌گیری می‌کند.

اگر درخواست اعسار تایید شود چه می‌شود؟

اگر دادگاه درخواست اعسار فرد را تأیید کند، به معنای آن است که دادگاه ناتوانی مالی فرد را در پرداخت کامل بدهی یا هزینه‌های دادرسی پذیرفته است. در نتیجه، بسته به نوع اعسار، نتایج زیر اعمال می‌شود:

1. اعسار از پرداخت هزینه دادرسی

• معافیت موقت از پرداخت هزینه دادرسی:
  فرد می‌تواند پرونده خود را بدون پرداخت هزینه‌های دادرسی ثبت کند. این هزینه‌ها ممکن است بعداً، در صورت شکست فرد در پرونده، از او مطالبه شود.

2. اعسار از پرداخت محکوم‌به (مانند مهریه یا بدهی‌های مالی)

• تقسیط بدهی:
  اگر دادگاه به این نتیجه برسد که فرد نمی‌تواند بدهی را به‌صورت کامل پرداخت کند، پرداخت بدهی به‌صورت اقساطی تعیین می‌شود.
  • پیش‌پرداخت: در برخی موارد، ممکن است دادگاه مبلغی به‌عنوان پیش‌پرداخت تعیین کند.
  • اقساط: میزان اقساط و مدت زمان آن بر اساس توان مالی فرد تعیین می‌شود.
• تعویق در پرداخت:
  اگر فرد هیچ توانایی مالی حتی برای پرداخت اقساط نداشته باشد، دادگاه ممکن است پرداخت بدهی را به تعویق بیندازد تا زمانی که شرایط مالی او بهبود یابد.

3. تعویق اجرای حکم در صورت عدم توانایی کامل

• در برخی موارد، اگر فرد به‌طور موقت قادر به پرداخت هیچ‌گونه مبلغی نباشد، دادگاه اجرای حکم را برای مدتی متوقف می‌کند. این تعویق به فرد فرصت می‌دهد تا شرایط مالی خود را بهبود بخشد.

4. حمایت از حقوق فرد معسر

• توقیف اموال: اموال ضروری و مستثنیات دین فرد (مانند منزل مسکونی متناسب، لوازم ضروری زندگی و ابزار کار) توقیف نمی‌شوند.

جمع‌بندی

اعسار به‌عنوان ابزاری قانونی، به افرادی که به دلایل مالی توانایی پرداخت هزینه‌های دادرسی یا بدهی‌های خود را ندارند، امکان می‌دهد تا از حمایت سیستم قضایی بهره‌مند شوند. با ارائه مدارک معتبر و طی مراحل قانونی، فرد می‌تواند از معافیت‌های موقت یا تقسیط بدهی بهره‌مند شود. آگاهی از قوانین جدید اعسار و شرایط استفاده از آن، می‌تواند کمک بزرگی به افراد درگیر در مشکلات مالی باشد و آن‌ها را در دستیابی به عدالت یاری دهد.