تعریف مهریه و میزان مهریه قانونی در ایران

مهریه، که به آن صداق نیز گفته می‌شود، مبلغی است که در هنگام عقد نکاح توسط مرد به زن تعهد می‌شود. این مبلغ می‌تواند پول نقد، طلا، زمین، خانه یا هر دارایی دیگری باشد و حتی می‌تواند شامل موارد غیرمالی مانند آموزش مهارتی خاص نیز باشد.

فلسفه مهریه

مهریه به عنوان هدیه‌ای از سوی مرد به زن در نظر گرفته می‌شود که نشان‌دهنده احترام و تعهد او به همسرش است. همچنین، از نظر قانونی و شرعی، مهریه نوعی پشتوانه مالی برای زن محسوب می‌شود.

انواع مهریه

1. مهریه عندالمطالبه: مهریه‌ای که زن می‌تواند هر زمان که بخواهد آن را از شوهر طلب کند.
2. مهریه عندالاستطاعه: مهریه‌ای که زن تنها در صورت اثبات توانایی مالی شوهر می‌تواند درخواست کند.

مهریه در قانون

قانون مدنی

قانون مدنی اصلی‌ترین مرجع قانونی برای تنظیم روابط زناشویی، از جمله موضوع مهریه است. مواد زیر به مهریه اختصاص دارند:

1. ماده 1080:
   “تعیین مقدار مهر منوط به تراضی طرفین است.”
   • این ماده تأکید دارد که مهریه با توافق زن و مرد تعیین می‌شود.
2. ماده 1082:
   “به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.”
   • این ماده حق مالکیت زن بر مهریه را بلافاصله پس از عقد تضمین می‌کند.
3. مواد 1083 تا 1085:
   • ماده 1083: مهریه می‌تواند حال یا مدت‌دار باشد.
   • ماده 1085: زن می‌تواند تا دریافت مهریه از انجام وظایف زناشویی امتناع کند.
4. مواد 1096 تا 1101:
   • این مواد به انواع مهریه (مانند مهرالمثل و مهرالمتعه) و شرایط تعیین آن در صورت عدم توافق اشاره دارند.

قانون حمایت از خانواده (مصوب 1391)

این قانون در مواد مختلف به نحوه مطالبه و پرداخت مهریه و رسیدگی به دعاوی مرتبط پرداخته است:

1. ماده 2:
   “رسیدگی به دعاوی مهریه در صلاحیت دادگاه خانواده است.”
   • این ماده تصریح می‌کند که دعاوی مهریه باید در دادگاه خانواده مطرح شوند.
2. ماده 11:
   • در صورت سنگین بودن مهریه، مرد می‌تواند درخواست تقسیط کند.
3. ماده 22:
   • در مهریه‌های بالاتر از 110 سکه، دریافت باقی مهریه منوط به اثبات توانایی مالی شوهر است.

قانون اجرای احکام مدنی

این قانون به نحوه اجرای مهریه (به‌عنوان یک حکم مالی) و توقیف اموال مرد برای پرداخت مهریه اشاره دارد.

مبانی شرعی مهریه

علاوه بر قوانین بالا، مهریه بر اساس اصول و مبانی فقه اسلامی نیز تعریف شده و قوانین ایران مبتنی بر این مبانی تنظیم شده‌اند.

میزان مهریه و نحوه تعیین آن

میزان مهریه در ایران بر اساس توافق زن و مرد در زمان عقد ازدواج تعیین می‌شود و قانون محدودیتی برای مقدار یا نوع آن قائل نشده است. با این حال، برخی قوانین و مقررات مرتبط با مهریه وجود دارند که نحوه اجرای آن را مشخص می‌کنند. در ادامه به نکات مرتبط با میزان مهریه پرداخته می‌شود:

۱. توافق در میزان مهریه

• بر اساس قانون مدنی (ماده 1080):
  “تعیین مقدار مهر منوط به تراضی طرفین است.”
  • زن و مرد می‌توانند بر اساس خواست و شرایط خود، هر میزان و نوعی از مهریه را تعیین کنند.
• نمونه‌هایی از مهریه‌های متداول:
  • مالی: سکه طلا، پول نقد، زمین، خانه، خودرو.
  • غیرمالی: آموزش قرآن، انجام عمل خاص، سفر حج.

۲. مهریه‌های سنگین

• مهریه‌های بالا (مثلاً بیش از ۱۰۰۰ سکه):
  • اگر مهریه سنگین باشد، امکان مطالبه کامل آن توسط زن وجود دارد، اما پرداخت آن ممکن است به صورت قسط‌بندی انجام شود.
  • طبق ماده 22 قانون حمایت از خانواده، مطالبه بیش از 110 سکه نیازمند اثبات توانایی مالی شوهر است.

۳. مهریه‌های نمادین

• برخی افراد ترجیح می‌دهند مهریه‌ای با ارزش مالی کم، اما معنوی تعیین کنند.
  • مثال: یک شاخه گل رز، یک لیوان آب، یا خواندن چند آیه از قرآن.
• این نوع مهریه بیشتر جنبه سمبلیک داشته و نشان‌دهنده دیدگاه غیرمادی به ازدواج است.

۴. حداقل مهریه

• هیچ حداقل قانونی برای مهریه وجود ندارد.
  • حتی مهریه‌هایی با ارزش اندک (مثلاً یک سکه) نیز از نظر شرعی و قانونی معتبر هستند.

۵. سقف قانونی برای مهریه

• ماده 22 قانون حمایت از خانواده:
  برای مهریه‌های تا 110 سکه طلا، مرد موظف به پرداخت آن است و زن برای دریافت آن نیازی به اثبات توانایی مالی مرد ندارد.
  • برای مهریه‌های بیش از این مقدار، زن باید توانایی مالی مرد را اثبات کند.

۶. مهریه به نرخ روز

طبق قانون تعدیل مهریه، اگر مهریه به صورت وجه نقد (ریال یا تومان) تعیین شده باشد، مبلغ آن بر اساس شاخص تورم بانک مرکزی به نرخ روز محاسبه می‌شود.

• مثال:
  اگر مهریه در سال 1380، 10 میلیون تومان تعیین شده باشد، در سال 1403 بر اساس تورم، مبلغ مهریه ممکن است چندین برابر شود.

۷. نکات مهم درباره میزان مهریه

• مهریه نباید صرفاً بر اساس چشم و هم‌چشمی تعیین شود؛ زیرا می‌تواند مشکلات قانونی و اقتصادی ایجاد کند.
• تعیین مهریه سنگین تضمینی برای استحکام ازدواج نیست.
• در صورت عدم تعیین مهریه در زمان عقد، مهرالمثل بر اساس شأن و وضعیت اجتماعی زن تعیین می‌شود.

شرایط دریافت مهریه

مهریه به عنوان حق مالی زن در ازدواج، بلافاصله پس از جاری شدن عقد نکاح به زن تعلق می‌گیرد. با این حال، دریافت مهریه مستلزم رعایت برخی شرایط و رویه‌های قانونی است که در ادامه به طور کامل توضیح داده می‌شود:

۱. مالکیت مهریه پس از عقد

• بر اساس ماده 1082 قانون مدنی:
  به محض جاری شدن عقد نکاح، زن مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی در آن داشته باشد.
• نتیجه: زن بدون نیاز به انجام هیچ اقدام دیگری، از همان لحظه عقد مالک مهریه است.

۲. شرایط اصلی دریافت مهریه

1. عدم بخشش مهریه:
   اگر زن مهریه خود را نبخشیده باشد (مثلاً با امضای سند بخشش مهریه یا صلح‌نامه)، همچنان حق دریافت مهریه را دارد.
2. موجود بودن شوهر:
   اگر شوهر در قید حیات باشد یا اموال قابل توقیف داشته باشد، زن می‌تواند برای دریافت مهریه اقدام کند.
3. قابلیت مطالبه:
   • مهریه عندالمطالبه: زن هر زمان که بخواهد می‌تواند مهریه را درخواست کند.
   • مهریه عندالاستطاعه: زن باید استطاعت مالی شوهر را برای پرداخت مهریه اثبات کند.

نحوه دریافت مهریه

مهریه به عنوان حق مالی زن، پس از جاری شدن عقد قابل دریافت است. برای دریافت مهریه، زن می‌تواند از راه‌های مختلف قانونی اقدام کند. در ادامه، مراحل و روش‌های دریافت مهریه توضیح داده می‌شود.

۱. روش‌های دریافت مهریه

الف) مراجعه به اداره ثبت اسناد رسمی

• مراحل:
  1. مراجعه به دفترخانه ازدواج که عقد در آن ثبت شده است.
  2. درخواست صدور اجراییه مهریه.
  3. مراجعه به اداره ثبت اسناد رسمی با اجراییه صادرشده.
  4. پیگیری توقیف اموال شوهر (مانند خودرو، حساب بانکی، یا سایر دارایی‌ها).
• مزایا:
  • سریع‌تر از روش دادگاه.
  • امکان توقیف اموال بدون نیاز به حکم دادگاه.

ب) مراجعه به دادگاه خانواده

• مراحل:
  1. تنظیم دادخواست مطالبه مهریه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی.
  2. ارائه سند ازدواج و مدارک شناسایی.
  3. پیگیری پرونده در دادگاه خانواده.
  4. صدور حکم پرداخت مهریه یا قسط‌بندی (در صورت اعسار شوهر).
• مزایا:
  • امکان پیگیری مهریه‌های بالا و پیچیده.
  • قابل استفاده برای مواردی که شوهر از پرداخت امتناع می‌کند.

ج) دریافت مهریه از طریق اجرای ثبت

• ویژگی‌ها:
  • توقیف اموال و دارایی‌های مرد به عنوان ضمانت پرداخت مهریه.
  • امکان ممنوع‌الخروج کردن مرد تا زمان پرداخت مهریه.

۲. شرایط دریافت مهریه در موارد خاص

مهریه در طلاق:

• زن در صورت طلاق، حق دریافت مهریه را دارد.
• در طلاق توافقی، ممکن است زن برای دریافت طلاق از مهریه خود صرف‌نظر کند.

مهریه در دوران عقد:

• اگر زن باکره باشد و طلاق در دوران عقد اتفاق بیفتد، فقط نیمی از مهریه به او تعلق می‌گیرد (طبق ماده 1092 قانون مدنی).

مهریه بعد از فوت شوهر:

• مهریه زن دِینی بر عهده شوهر است و پس از فوت او، از اموال متوفی پرداخت می‌شود.

مهریه در صورت خیانت یا عدم تمکین:

• خیانت یا عدم تمکین زن باعث از بین رفتن حق مهریه نمی‌شود.

۳. مراحل توقیف اموال برای دریافت مهریه

1. شناسایی اموال شوهر:
   • حساب‌های بانکی، خودرو، ملک، یا حقوق ماهانه.
2. درخواست توقیف اموال:
   • از طریق دادگاه یا اجرای ثبت.
3. فروش اموال توقیفی:
   • در صورت عدم پرداخت مهریه، اموال توقیف‌شده به مزایده گذاشته می‌شوند.

۴. شرایط مهریه‌های بالای ۱۱۰ سکه

• طبق قانون حمایت از خانواده، مهریه تا ۱۱۰ سکه الزامی است و شوهر موظف به پرداخت آن است.
• برای مهریه بالاتر از ۱۱۰ سکه، زن باید توانایی مالی شوهر را اثبات کند.

۵. نکات مهم درباره دریافت مهریه

• محاسبه به نرخ روز:
  اگر مهریه وجه نقد باشد، مبلغ آن به نرخ روز محاسبه می‌شود.
• تقسیط مهریه:
  اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می‌تواند درخواست تقسیط بدهد.
• بخشش مهریه:
  زن می‌تواند مهریه را به صورت رسمی ببخشد یا در طلاق توافقی از آن صرف‌نظر کند.

جمع‌بندی

مهریه به عنوان یکی از حقوق شرعی و قانونی زن، نقش مهمی در حفظ امنیت مالی او ایفا می‌کند. با این حال، دریافت مهریه در ایران به دلیل رویه‌های پیچیده قانونی و دوندگی‌های فراوان می‌تواند بسیار دشوار باشد. از اثبات توانایی مالی شوهر گرفته تا مراحل توقیف اموال، هر کدام از این مراحل نیازمند تسلط بر قوانین و تجربه کافی است.
به همین علت، توصیه می‌شود برای دریافت مهریه از یک وکیل متخصص کمک بگیرید. پرستو رحیمیان ثابت، به عنوان یکی از وکلای مجرب و متخصص در امور مهریه، می‌تواند بهترین راهکارها را برای حل مشکلات حقوقی شما ارائه دهد و از حقوق شما به بهترین شکل ممکن دفاع کند. با بهره‌گیری از دانش و تجربه او، می‌توانید فرآیند دریافت مهریه را به راحتی و با اطمینان بیشتری طی کنید.